Kapitalizm Nedir?

Kapitalizm, özel kuruluşların üretim faktörlerine sahip olduğu bir ekonomik sistemdir. Dört faktör girişimcilik, sermaye malları, doğal kaynaklar ve emektir. Sermaye mallarının, doğal kaynakların ve girişimciliğin sahipleri şirketler aracılığıyla kontrol uygular. Bireyler kendi emeklerine sahiptir.

Teoride sistem basit görünebilir, ancak pratikte çok daha karmaşıktır ve hem olumlu hem de olumsuz etkileri olabilir. İşte kapitalizmin nasıl çalıştığı ve bu ekonomik sistemin avantajları ve dezavantajları.

Kapitalizm Nedir?

Kapitalist mülkiyet, sahiplerin üretim faktörlerini kontrol etmeleri ve gelirlerini sahipliklerinden elde etmeleri anlamına gelir. Bu, onlara şirketlerini verimli bir şekilde işletme yeteneği verir. Ayrıca onlara karı maksimize etme teşviki sağlar.

Şirketlerde, hissedarlar sahiplerdir. Kontrol seviyeleri, sahip oldukları hisse sayısına bağlıdır. Hissedarlar bir yönetim kurulu seçer ve şirketi yönetmeleri için üst düzey yöneticiler işe alır.

Kapitalizmin başarılı olması için serbest piyasa ekonomisine ihtiyacı vardır. Mal ve hizmetleri arz ve talep yasalarına göre dağıtır. Talep yasası, belirli bir ürün için talep arttığında fiyatının yükseldiğini söyler. Rakipler daha yüksek kar elde edebileceklerini anladıklarında üretimi artırırlar. Daha fazla arz, fiyatları yalnızca en iyi rakiplerin kaldığı bir düzeye düşürür.

Kapitalizm 16. yüzyılda ortaya çıktı ve sömürgecilik, yeni fabrika sistemi ve Atlantik Köle Ticareti tarafından ilerletilen Sanayi Devrimi sırasında hız kazandı. Sistem, sahiplerine zenginlik ve prestij sağlarken, bunu genellikle fabrika işçileri ve Afrika ve Amerika yerlileri gibi çok az veya hiç gücü olmayanları sömürerek yaptı. Kapitalizmin 19. yüzyılda Amerika’daki genişlemesi, Yerli Amerikalılardan zorla alınan topraklarda köleleştirilmiş insanların emeğiyle üretilen ekonomik büyümeye dayanıyordu.

Kapitalizm Nasıl Çalışır?

Arz sahipleri en yüksek karı elde etmek için birbirleriyle rekabet ederler. Maliyetlerini mümkün olduğunca düşük tutarken mallarını mümkün olan en yüksek fiyattan satarlar. Rekabet, fiyatları makul ve üretimi verimli tutar ancak özellikle katı çalışma yasaları olmayan ülkelerde işçi sömürüsüne ve kötü çalışma koşullarına da yol açabilir.

Kapitalizmin bir diğer bileşeni de sermaye piyasalarının serbest işleyişidir. Arz ve talep yasaları hisse senetleri, tahviller, türevler, para birimi ve emtialar için adil fiyatlar belirler. Sermaye piyasaları şirketlerin genişlemek için fon toplamasına olanak tanır.

Laissez-faire ekonomi teorisi, hükümetin kapitalizme müdahale etmemesi gerektiğini ve yalnızca eşit bir oyun alanı sağlamak için müdahale etmesi gerektiğini savunur.¹ Hükümetin rolü serbest piyasayı korumaktır.² Tekel veya oligarşilerin elde ettiği haksız avantajları önlemelidir. Bilginin manipüle edilmesini önlemeli ve eşit şekilde dağıtılmasını sağlamalıdır.

Piyasayı korumanın bir parçası da ulusal savunma ile düzeni sağlamaktır. Hükümet ayrıca altyapıyı korumalı ve bu hedefleri karşılamak için sermaye kazançlarını ve geliri vergilendirmelidir.³ Uluslararası ticaret, küresel hükümet organları tarafından karara bağlanır.⁴

Kapitalizmin Avantajları

Kapitalizm, tüketicilerin en çok istedikleri şeyler için daha fazla ödeme yapmaları nedeniyle en iyi ürünleri en iyi fiyatlarla sunar. İşletmeler, müşterilerin istediklerini ödeyecekleri en yüksek fiyatlarla sunarlar, ancak fiyatlar, ürünlerini karı maksimize etmek için mümkün olduğunca verimli hale getiren işletmeler arasındaki rekabetle sınırlıdır.

Ekonomik büyüme için en önemlisi, yeni ürünler ve daha verimli üretim yöntemleri de dahil olmak üzere, kapitalizmin inovasyon için içsel ödülüdür. Apple Computer Inc.’in kurucu ortağı Steve Jobs, bir keresinde “Müşterilere ne istediklerini soramaz ve sonra bunu onlara vermeye çalışamazsınız. Bunu inşa ettiğinizde, yeni bir şey isteyeceklerdir.” diyerek tüketici taleplerinin önünde kalmaya çalıştı.⁵

Kapitalizmin Dezavantajları

Kapitalizm, yaşlılar, çocuklar, gelişimsel engelliler ve bakıcılar dahil olmak üzere rekabetçi becerilerden yoksun olanlara yer sağlamaz. Toplumun işlevini sürdürebilmesi için kapitalizmin aile birimine değer veren hükümet politikalarına ihtiyacı vardır.

Eşit şartlar fikrine rağmen kapitalizm fırsat eşitliğini desteklemez. İyi beslenme, destek ve eğitime sahip olmayanlar asla rekabet alanına giremeyebilir ve toplum onların değerli becerilerinden asla faydalanamaz.⁶ İş bulabilen insanlar düşük ücretlerle, ilerleme için sınırlı olanaklarla ve potansiyel olarak güvenli olmayan çalışma koşullarıyla karşı karşıya kalabilir.

Kısa vadede, bu eşitsizlik kapitalizmin kazananlarının en iyi çıkarına gibi görünebilir. Daha az rekabetçi tehditleri vardır ve giriş engelleri yaratarak sistemi manipüle etmek için güçlerini kullanabilirler. Örneğin, sektörlerine fayda sağlayan yasaları destekleyen seçilmiş yetkililere bağışta bulunabilirler. Daha düşük vergileri ve kamu okulları için daha az fonu desteklerken çocuklarını özel okullara gönderebilirler.

⁷Kapitalizm ayrıca, tüketim ve büyüme seviyelerini artırma çabasında kirlilik ve iklim değişikliği gibi dış maliyetleri de göz ardı eder. Sistem, malları kısa vadede daha ucuz ve daha erişilebilir hale getirir, ancak zamanla doğal kaynakları tüketir, etkilenen bölgelerdeki yaşam kalitesini düşürür ve herkes için maliyetleri artırır.

Kapitalizm ve Demokrasi

Parasalcı ekonomist Milton Friedman, demokrasinin yalnızca kapitalist bir toplumda var olabileceğini öne sürmüştür.⁸ Ancak birçok ülkede sosyalist ekonomik bileşenler ve demokratik olarak seçilmiş hükümetler vardır. Çin ve Vietnam gibi diğer ülkeler komünisttir ancak kapitalist unsurlar sayesinde gelişen ekonomilere sahiptir. Diğerleri ise kapitalisttir ve monarşiler, oligarklar veya despotlar tarafından yönetilir.

Anayasanın Girişi, “genel refahı teşvik etme” hedefini ortaya koymaktadır. Hükümetin, saf bir piyasa ekonomisinin öngördüğünden daha önemli bir rol üstlenmesini gerektirir.

Ancak kapitalizm demokrasiyi de tehlikeye atabilir. Örneğin, Yüksek Mahkeme davası Citizens United v. FEC (2010), şirketlere seçim kampanyalarına sınırsız fon sağlama yetenekleri açısından insanlarla aynı hakları vermiştir. Tartışmalı karar, varlıklı kişilerin ve şirketlerin federal, eyalet ve yerel seçimlerin sonuçları üzerindeki etkisini artırdı ve ırksal servet uçurumu gibi yapısal eşitsizliğin etkilerini pekiştirdi.

Kapitalizm Örnekleri

Amerika Birleşik Devletleri kapitalizmin bir örneğidir, ancak 2021 Ekonomik Özgürlük Endeksi’ne göre en özgür piyasalara sahip 10 ülke arasında yer almıyor. Sıralamasını yolsuzluğun olmaması, düşük borç seviyeleri ve mülkiyet haklarının korunması gibi dokuz değişkene dayandırıyor.

En kapitalist 10 ülke şöyle:

• Singapur
• Yeni Zelanda
• Avustralya
• İsviçre
• İrlanda
• Tayvan
• Birleşik Krallık
• Estonya
• Kanada
• Danimarka

Amerika Birleşik Devletleri, 20. sıraya yerleşerek en düşük küresel reytingine ulaştı. En zayıf noktaları, muazzam hükümet harcamaları ve zayıf mali sağlık. Ayrıca, vergi mükellefinin özgürlüğünü kısıtlayan vergi yükü açısından da zayıf. En güçlü noktaları ise emek özgürlüğü, iş özgürlüğü ve ticaret özgürlüğü.⁹

Kapitalizm ve Sosyalizm

Sosyalizmin savunucuları, sistemlerinin kapitalizmden evrildiğini söyler. Vatandaşlar ile istedikleri mal ve hizmetler arasında doğrudan bir rota sağlayarak kapitalizmi geliştirir. Üretim faktörlerine bireysel işletme sahipleri yerine, halkın tamamı sahiptir.¹⁰

Birçok sosyalist hükümet, petrol, gaz ve diğer enerjiyle ilgili şirketlere sahiptir. Bir hükümetin bu karlı endüstrileri kontrol etmesi stratejiktir. Hükümet, özel bir petrol şirketinden kurum vergileri yerine karı toplar. Bu karları hükümet harcama programlarında dağıtır. Bu devlet şirketleri, küresel ekonomide hala özel şirketlerle rekabet etmektedir.

Kapitalizm ve Komünizm

Teorisyenlere göre komünizm, hem sosyalizmin hem de kapitalizmin ötesinde gelişir. Hükümet, ekonomik katkılarına bakılmaksızın herkese garanti edilen bir asgari yaşam standardı sağlar.

Kapitalizm ve Faşizm

Kapitalizm ve faşizm her ikisi de işletmelerin özel mülkiyetine izin verir. Kapitalizm, bu sahiplere tüketicilerin talep ettiği mal ve hizmetleri üretme konusunda serbestlik tanır. Faşizm milliyetçiliği takip eder ve işletme sahiplerinin ulusal çıkarları ön planda tutmasını gerektirir. Şirketler merkezi planlamacıların emirlerini takip etmelidir.

Temel Çıkarımlar

• Kapitalizm, sahiplerin üretim faktörlerini kontrol etmesi ve gelirlerini bundan elde etmesidir.
• Kapitalizm, insanları ve işletmeleri rekabet yoluyla kazandıkları para miktarını en üst düzeye çıkarmaya teşvik eder.
• Rekabet, bireylerin görevleri daha verimli bir şekilde yerine getirmenin yollarını yaratmasıyla yeniliği teşvik eder.

Sıkça Sorulan Sorular (S.S.S.)

Kapitalist ülkelerde hükümetler ekonomik büyümeyi nasıl teşvik ediyor?

Kapitalist ülkeler, ekonomik büyümeyi teşvik etmek için merkez bankalarından ve diğer hükümet organlarından çeşitli politikalar kullanır. En yakından izlenen yöntemlerden biri faiz oranı politikasıdır. Teoride, daha düşük faiz oranları sermayesi olanları sermayelerini yatırmaya teşvik eder, bu da ekonomik büyümeyi teşvik edebilir. Ekonomi aşırı ısındığında, faiz oranını yükseltmek borçlanmayı azaltmaya ve nispeten daha güvenli gelir yatırımlarını teşvik etmeye yardımcı olabilir.

Laissez-faire kapitalizmi nedir?

Laissez-faire kapitalizmi, hükümetin rolünü ele alan bir tür kapitalist felsefedir. Genel olarak, teori, bir hükümetin özel işletme piyasalarına mümkün olduğunca az müdahale ettiği zaman toplumların en verimli şekilde işlediğini savunur. Laissez-faire kapitalistleri, hükümetlerin sağlıklı ekonomileri desteklemek için para politikasını ve mali politikayı kullanıp kullanmaması gerektiği konusunda diğer kapitalistlerle aynı fikirde olmayabilir.

1. Ivan T. Berend. “An Economic History of Twentieth-Century Europe,” Page 68. ↩︎
2. Federal Reserve Bank of St. Louis. “The Role of Self-Interest and Competition in a Market Economy – The Economic Lowdown Podcast Series, Episode 3.” ↩︎
3. Center on Budget and Policy Priorities. “Policy Basics: Where Do Our Federal Tax Dollars Go?” ↩︎
4. Ivan T. Berend. “An Economic History of Twentieth-Century Europe,” Page 13. ↩︎
5. Inc. “The Entrepreneur of the Decade.” ↩︎
6. Corporate Finance Institute. “Capitalism.” ↩︎
7. World Economic Forum. “Does Capitalism Have to Be Bad for the Environment?” ↩︎
8. The Library of Economics and Liberty. “Milton Friedman.” ↩︎
9. Heritage Foundation. “2021 Index of Economic Freedom.” ↩︎
10. Corporate Finance Institute. “Socialism vs. Capitalism.” ↩︎