Opsiyon Nedir, Türleri Nelerdir ve Nasıl Çalışır?

Bir opsiyon, sahibine belirli bir zaman dilimi içinde kararlaştırılmış bir fiyattan menkul kıymetleri satın alma veya satma hakkı veren bir türev sözleşmedir. Yeni bir yatırımcıysanız, bu kafa karıştırıcı bir kavram olabilir. Daha bilgili yatırımcı için opsiyon ticareti çok cazip olabilir, çünkü işlemler üzerinde daha fazla kaldıraç kullanma ve sektör bilgisi ve üst düzey stratejileri uygulama fırsatı sunar.

Burada temel olandan karmaşığa kadar her şeyi ele alıyoruz.

Opsiyon Terminolojisi

Başlamak için, tüm yapı taşı terimlerinin ne anlama geldiğini anlamak önemlidir:

• Opsiyon: İstediğiniz işlemi yapmak için opsiyon veya hak için ödeme yaparsınız. Bunu yapmak için hiçbir yükümlülüğünüz yoktur.
• Türev: Opsiyon, değerini temel varlığın değerinden alır. Bu temel değer, opsiyonun fiyatının belirleyicilerinden biridir.
• Anlaşılmış fiyat: Buna “uygulama fiyatı” denir. Hisse senedi fiyatına ne olursa olsun, zamanla değişmez. Bu isme sahiptir çünkü temel değer size para kazandırdığında kar etmiş olacaksınız.
• Belirli zaman aralığı: Bu, “son kullanma tarihi” olarak bilinen, kararlaştırılmış tarihe kadar geçen zamandır. Opsiyonunuz o zaman sona erer. Opsiyonunuzu, son kullanma tarihine kadar istediğiniz zaman uygulama fiyatından kullanabilirsiniz. Avrupa’da, yalnızca tam olarak son kullanma tarihinde kullanabilirsiniz.

İki Ana Opsiyon Türü

İki tür opsiyon vardır. Biri size varlığı satın alma hakkını verirken, diğeri size onu satma hakkını verir.

Alım Opsiyonu

Satın alma hakkına “alım opsiyonu (call option)” denir. Bir alım opsiyonu, kullanım fiyatı dayanak hisse senedi değerinin altında olduğunda “kârda”dır. Opsiyonu satın alıp hisse senedini bugün satarsanız, satış fiyatı ödenen primden fazla olduğu sürece para kazanırsınız.

Menkul kıymetin kullanım tarihinden önce değerinin artacağına inandığınızda alım opsiyonları satın alırsınız. Bu olursa, opsiyonu kullanırsınız. Menkul kıymeti vade fiyatından satın alırsınız, ardından hemen daha yüksek piyasa fiyatından satarsınız. Eğer boğa piyasasının başladığını hissediyorsanız, fiyatın daha da yükselip yükselmeyeceğini görmek için de bekleyebilirsiniz. Alım opsiyonu alıcılarına “sahipler” denir.

Kârınız, vade fiyatı ve alım opsiyonu primini çıkararak menkul kıymet gelirlerine eşittir. Genellikle işlem ücretleri de oluşur ve bunlar da çıkarılmalıdır. Opsiyonun içsel değeri, vade fiyatı ile hisse senedinin cari piyasa fiyatı arasındaki farktır. Fiyat vade fiyatının üzerine çıkmazsa, opsiyonu kullanmazsınız. Tek kaybınız, hisse senedi sıfıra düşse bile primdir.

Neden sadece menkul kıymeti satın almıyorsunuz? Bir alım opsiyonu satın almak size daha fazla kaldıraç sağlar.

Diğer bir avantaj ise, fiyat yükselirse opsiyonun kendisini satabilmenizdir. Menkul kıymet için ödeme yapmanıza gerek kalmadan para kazanabilirsiniz.

Varlık fiyatının düşeceğine inanıyorsanız bir alım opsiyonu satarsınız. Vade fiyatının altına düşerse, primi siz tutarsınız. Alım opsiyonunun satıcısına “opsiyon satan kişi veya kuruluş (writer)” denir.

Satım Opsiyonu

“Satım opsiyonu (put option)“, vade gününe kadar herhangi bir zamanda hissenizi vade fiyatından satma hakkını satın alırsınız. Başka bir deyişle, onu satma opsiyonunu satın almış olursunuz. Bir satım opsiyonu, kullanım fiyatı ilgili hisse senedi değerinin üzerinde olduğunda “kârda” olur. Yani, satma opsiyonunu satın alırsanız ve ardından hisseyi bugün satın alırsanız, para kazanırsınız çünkü satın alma fiyatınız satış fiyatınızdan düşük olur.

Opsiyon Fiyatlandırmasının Altı Belirleyicisi

Opsiyonun fiyatını belirleyen altı bileşen vardır:

1. Altta yatan varlığın değeri: Arttıkça, bir alım opsiyonu tarafından verilen satın alma hakkı daha değerli hale gelecektir. Aynı şekilde, hisse senedi arttıkça, onu sabit bir fiyattan satma hakkı, bir alım durumunda olduğu gibi daha az değerli hale gelir.
2. Volatilite: Yatırımcılar, altta yatan varlığın fiyatının çılgınca dalgalanacağını düşünürlerse, o zaman opsiyonlar daha değerli hale gelir. Artan volatilite riski artırır. Sonuç olarak, yatırımcılar opsiyonlar için daha yüksek getiri talep eder.
3. Temettüler: Alım opsiyonları, genellikle kayıt tarihindeki temettü tutarı kadar hisse senedinin değeri düşürüldüğü için, temettüden önceki tarihe kadar değer kaybeder. Bunun tersi etki, genellikle, satım opsiyonlarının temettüden önceki tarihten önce değer kazanabileceği durumlarda meydana gelir. Önemli olan, hisse senedi fiyatlarının temettü tutarı kadar düşürülmesi, opsiyonların kendilerinin ise düşürülmemesidir.
4. Kullanım fiyatı: Bir alım opsiyonu için, kullanım fiyatı ne kadar düşükse, kar etmeye yakın (hisse senedi fiyatına) veya karda (hisse senedi fiyatının altında) olması nedeniyle değerinin artma olasılığı o kadar yüksektir, bu da temel menkul kıymeti piyasa fiyatından daha düşük bir fiyata satın alabileceğiniz anlamına gelir. Bir satım opsiyonu için, kullanım fiyatı ne kadar yüksekse, opsiyon o kadar değerlidir, çünkü temel menkul kıymeti piyasa fiyatından daha yüksek bir fiyata satabilirsiniz.
5. Zaman aralığı: Zaman aralığı ne kadar uzunsa, opsiyon o kadar değerlidir.
6. Faiz oranları: Alım opsiyonları genellikle faiz oranları arttıkça fiyat olarak yükselir ve satım opsiyonları genellikle faiz oranları arttıkça fiyat olarak düşer.

Neden Opsiyon Alım-Satım İşlemleri Yapmalısınız?

Opsiyonlar size birçok avantaj sağlar, ancak yüksek risklerle birlikte gelir. En büyük avantaj, altta yatan varlığa sahip olmamanızdır. Varlığın değerinden faydalanabilirsiniz, ancak onu taşımak veya depolamak zorunda değilsiniz. Bu, hisse senetleri, tahviller veya döviz için büyük bir sorun değildir, ancak emtialar için bir zorluk olabilir.

Ayrıca kaldıraç kullanmanıza da olanak tanır. Sadece opsiyonun maliyetini ödemeniz gerekir, tüm varlığı değerini değil. Bir alım opsiyonu satın alırsanız ve fiyat yükselirse, fazla yatırım yapmadan tüm bu karı elde edersiniz, riskiniz çok daha düşüktür. Varlığın fiyatı sıfıra düşse bile primden fazlasını kaybetmezsiniz.

Satım opsiyonları, mevcut pozisyonlarınızı uygun şekilde koruyarak yatırımlarınızı piyasa fiyatlarındaki düşüşe karşı koruyabilir. Alım opsiyonları ayrıca, daha düşük bir fiyattan hisse senedi satın alma hakkı vererek yukarı yönlü hareketler üzerinde spekülasyon yapmanıza olanak tanır.

Ayrıca sahip olduğunuz varlıklardan gelir elde edebilirsiniz. Zaten sahip olduğunuz hisse senedine karşı bir alım opsiyonu satarsanız, primlerden gelir elde edersiniz. En büyük risk, hisse senedi fiyatı yükselirse, yukarı yönlü kâr potansiyelini kaybetmenizdir. Buna “covered call stratejisi” denir.

Riskler

Büyük risklerden biri, hedge fonları ve diğer bir çok yatırımcı ile rekabet ediyor olmanızdır. Onlar her gün, tüm günlerini opsiyon stratejilerini analiz ederek geçirirler. Bir opsiyonun doğru fiyatını belirlemek için kalkülüs kullanan son derece eğitimli nicel kişileri işe almışlardır. Ayrıca, tüm olası senaryoları çıkaran gelişmiş bilgisayar modellerine sahiptirler. Bunlar sizin rakiplerinizdir. Yaptığınız her opsiyon ticaretinin diğer tarafındadırlar.

Strateji ne kadar basit olursa olsun, opsiyon ticareti riskli olabilir. Birçok broker, bu sofistike enstrümanlarla ticaret yapmaya başlamak için kapsamlı bilgi ve varlıklara ihtiyaç duyar. Bu makalede tartışılmayan, opsiyon stratejileri uygunsuz bir şekilde yürütülürse yatırımcıların önemli miktarda para kaybetmesine neden olabilecek riskler vardır. Her zaman olduğu gibi, opsiyon ticaretini düşünmeden önce risk toleransınız ve yatırım hedefiniz hakkında düşünmelisiniz. Bir miktar korunma sunulsa da, çoğu opsiyon ticareti spekülatiftir ve anaparanın tamamen kaybedilmesine neden olabilir.

Hangi Opsiyonlarda Alım Satım İşlemi Yapabilirsiniz?

Hisse senetleri, tahviller, para birimleri ve emtialar üzerinde opsiyon alım satım işlemi yapabilirsiniz. İşletmeler volatiliteye karşı korunmak için opsiyonları kullanıyor. Yatırımcılar gelecekteki kayıplara karşı korunmak için opsiyonları kullanır. Yatırımcılar az yatırımla büyük karlar elde etmeye çalışırlar.

Hisseler

Hisseler üzerindeki opsiyonlar en iyi bilinenlerdir. Borsa yatırım fonu veya endeks üzerinde opsiyon satın alabilirsiniz. Bu, belirli bir şirketi araştırmanıza gerek kalmadan genel olarak piyasadaki değişikliklerden faydalanmanıza yardımcı olur.

Döviz

Döviz opsiyonları, işletmelerin döviz kurlarındaki değişikliklere karşı korunmalarını sağlar. Örneğin, bir Türk şirketi, ABD doları cinsinden büyük bir ödeme yapması gerekiyorsa bir döviz opsiyonu satın alabilir. Doların değeri artarsa, opsiyonu kullanabilir ve yalnızca vade fiyatını ödeyebilir. Dolar düşerse, opsiyonun süresinin dolmasına izin verebilir.

Emtialar

Emtia satın alan veya satan firmalar, fiyat değişikliklerine karşı koruma sağlamak için opsiyonları kullanır. Emtia opsiyonları kakao, kahve, şeker, portakal suyu ve pamuk için mevcuttur. Hava durumu bu ürünleri etkiler, bu nedenle işletmeler fiyatı sabitlemek ve riski azaltmak ister.

Tahviller

Tahvil opsiyonları, artan faiz oranlarına karşı koruma sağlayabilir. Faiz oranları arttığında tahvillerin değerleri düşer.

Opsiyon Alım-Satımı Nasıl Yapılır

Opsiyon piyasasında opsiyon ticareti yaparsınız. Hisse senedi opsiyonları, Borsa İstanbul’da Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda (VİOP) dahil olmak üzere birçok borsada işlem görür.

Bir bankada hesap açmalı veya bir aracı kurumla çalışmalısınız.

Opsiyon satın almanın üç yolu vardır:

1. Vadeye kadar tutun ve vade fiyatından kullanın. Bir alım opsiyonu tuttuysanız ve temel varlığın fiyatı vade fiyatının üzerine çıktıysa bunu yaparsınız. Karınız, varlığın satış fiyatı eksi vade fiyatı, prim ve komisyon olur.
2. Opsiyonunuzu vade tarihinden önce alıp satabilirsiniz. Temel varlığın fiyatı vade fiyatınızın üzerine çıktıysa ve çok daha yükseğe çıkacağını düşünmüyorsanız, alım opsiyonlarıyla bunu kar için yaparsınız. Satım opsiyonları için ise bunun tersi geçerli olurdu.
3. Opsiyonun süresinin dolmasına izin verebilirsiniz. Varlık fiyatı vade fiyatının üzerine hiç çıkmadıysa bunu yaparsınız. Sadece prim ve komisyondan ödemekle kalırsınız.

Bir opsiyonu satabileceğiniz tek zaman, dayanak varlığa zaten sahip olduğunuz zamandır. Buna “covered call” denir. “naked call” ile varlığın sahibi olmazsınız. Bu çok riskli.

En İyi Opsiyon Stratejileri

En iyi opsiyon stratejisi hedeflerinize bağlıdır. Borsa İstanbul düzinelerce strateji listeler. Boğada olduğunuzu düşünüyorsanız bazılarını, ayıda olduğunuzu düşünüyorsanız diğerlerini kullanırsınız.¹ Hisse senedi fiyat dalgalanmalarını önlemek için opsiyonlar ve gelir elde etmek için diğerleri vardır. Borsa İstanbul tüm işlemler için herhangi bir opsiyon işlemi yapmadan önce bir çıkış stratejisi konusunda net olmanızı önerir.

Temel Çıkarımlar

• “Alım (call)” ve “satım (put)” opsiyon sözleşmeleri (sırasıyla bir varlığı satın alma veya satma hakkı için) yatırımcılara varlığı tek başına satın almaktan daha fazla kaldıraç sağlar.
• Opsiyonların fiyatlandırılması, hem altta yatan varlığın performansını hem de sözleşmenin şartlarını yansıtan birçok faktöre bağlıdır.
• Opsiyon ticareti lojistik olarak karmaşıktır ve oldukça rekabetçi bir piyasa ve sofistike yatırımcılar riskiyle birlikte gelir.
• Opsiyonlar, birden fazla borsa aracılığıyla her türlü menkul kıymet (hisse senetleri, tahviller, emtialar) ve para birimi üzerinde işlem görür.

1. Borsa İstanbul “VIOP Stratejileri” ↩︎