Çalışanlara Sağlanan Yan Haklar ve Türleri

Bir çalışana sağlanan yan haklar, bir işveren tarafından sağlanan tüm ücret dışı yan yakları içerir. Bu faydalar arasında işveren tarafından desteklenen sağlık sigortası, ücretli izin ve bireysel emeklilik planları yer alabilir.

Ayrıca, olası bir işverenin iş ilanlarına başvuran adayları cezbetmek ve çalışanları elde tutmak için başka cazip avantajlar sunmaya istekli olduğunu görebilirsiniz. Bunlara ücretli spor salonu üyeliği, telefon ve internet planları, ücretsiz yemekler ve şirket içi çocuk bakımı gibi ekstralar olabilir.

Bir şirket tarafından işe alındığınızda hangi avantajlar ve ayrıcalıklardan yararlanmayı bekleyebilirsiniz? Bazı çalışan yan hakları yasalar tarafından zorunlu tutulur; bunlara asgari ücret, fazla mesai, yıllık izinler, hastalık izinleri, işsizlik tazminatı ve SGK prim ödemeleri dahildir.

Şirketlerin sunmak zorunda olmadığı ancak çalışanlarına sağlamayı seçebilecekleri başka çalışan avantajları türleri de vardır. Ayrıca, size yeni bir iş teklif edildiğinde teklif paketinizin bir parçası olarak müzakere edebileceğiniz bazı avantajlar ve ayrıcalıklar da vardır.

Çalışanlara Sağlanan Yan Haklar Nelerdir?

Yan haklar, şirketten şirkete değişebilen maaş dışında çalışana sağlanan avantajlardır. İşverenler, yeni çalışanları çekmek, iş gücünü elinde tutmak ve üretkenliği artırmak için yan haklar sunar. Tipik bir yan hak paketi sağlık sigortası, emeklilik planlaması ve ücretli izinleri içerir.

Yasa Tarafından Zorunlu Kılınan Çalışan Hakları

Aşağıda, işverenlerin yasalar gereği sağlaması gereken yan haklar yer almaktadır.

Genel Sağlık Sigortası

Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının tamamı 1 Ocak 2012 tarihinde zorunlu genel sağlık sigortası kapsamına alınmıştır. Bu sebeple GSS, her Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı için zorunludur.

Sağlık ve İş Kazası Tazminatı

Hem sağlık tazminatının hem de iş kazası tazminatının amacı, yaralanan veya hasta bir çalışanın işe geri dönebilecek kadar iyileşene kadar (genellikle normal ücretinin bir kısmını) ödemeye devam etmesini sağlamaktır.

Evlilik, Ölüm, Babalık ve Doğum izinleri

Doğum öncesi izin 8 hafta, doğum sonrası izin 8 haftadır. Doğum öncesi 5 hafta izin doktor raporuyla belgelemek şartıyla doğum sonrasına eklenebilir. Böylece doğum sonrası izin 13 hafta olur.  Çoğul gebeliklerde doğum öncesi iznine 2 hafta eklenir. Doğum öncesi izinin doğum sonrasına eklenebilmesi için mutlaka fiilen çalışılması gerekmektedir. Yani bu süre zaafında yıllık izin, mazeret izini, kısa ve uzun süreli doktor raporu alınamaz. Alınırsa doğum sonrası izinden düşülür. Doğum izini bitişinde 2 yıla kadar ücretsiz izin alınabilir. Doğum izininden sonra ilk 6 ay süt izini 3 saat,  ikinci 6 ayda  1,5 saattir.  Süt izninin hangi saatler arasında ve günde kaç kez kullanılacağı hususunda, kadın memurun tercihi esastır.

Asgari Ücret

Asgari ücret, Asgari Ücret Tespit Komisyonu tarafından belirlenen ve ödenmesi zorunlu en az ücrettir. Asgari ücret, çalışanın zorunlu ihtiyaçlarını günün fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücrettir.
Asgari ücret, iş sözleşmesiyle çalışan ve 4857 Sayılı İş Kanunu kapsamında olan veya olmayan her türlü işçinin çalıştığı bütün işkollarını kapsar. Asgari ücretin, bir günlük ücret olarak belirlenmesi esastır.

Fazla Mesai Ücreti

4857 sayılı İş Kanunu’nun md.41/2 uyarınca, normal çalışma süresi 45 saatin altında olan işyerlerinde yapılan fazla sürelerle çalışma ücretinin %25’i; normal çalışma süresi 45 saat olan işyerlerinde fazla mesai ücretinin %50 zamlı ödenmesi gerekir.

İşsizlik Ödeneği

İşsizlik ödeneği, işsiz kalan bireylerin iş arama sürecinde maddi destek sağlayan bir sosyal güvenlik mekanizmasıdır. Bu ödenek, belirli şartları sağlayan işçilere İŞKUR (Türkiye İş Kurumu) tarafından ödenir.

İşveren Tarafından Sağlanan Zorunlu Olmayan Yan Haklar

Şirketler, yasa gereği gerekli olan avantajlara ek olarak, çalışanlarına karşı sosyal sorumluluk hissettikleri için başka avantajlar da sağlarlar ve bunları yasa gereği gerekli olan seviyenin ötesinde sunmayı tercih ederler.

Şirkete bağlı olarak, bu avantajlar özel sağlık sigortası (daha büyük şirketler tarafından sunulması zorunludur), diş sigortası, görme bakımı, hayat sigortası, ücretli tatil izni, mazeret izin, hastalık izni, çocuk bakımı, spor, emeklilik planları ve planlama hizmetleri ve çalışanlara ve ailelerine sunulan diğer isteğe bağlı avantajları içerebilir.

Bu tür çalışan avantajları işverenin isteğine bağlı olarak sunulur veya bir iş sözleşmesi kapsamındadır, bu nedenle şirketten şirkete değişecektir.

Çalışanlara Sağlanan Yan Haklardan Kimler Alır?

Yasal olarak özel sektör çalışanları, iş yerinden ilk beş yıl için her yıl 14 gün ücretli izin hakkı alıyor. Bu izin süresi kıdem arttıkça artar; bu da çalışanın aynı iş yerinde kaldığı süre ne kadar uzun olursa, sahip olduğu ücretli izin günlerinin de o kadar fazla olacağı anlamına gelir.

Çalışanlarına özel sağlık sigortası sağlayan şirket oranı ise 2023’te yüzde 57 olarak öne çıkıyor. Bu oran 2022 yılına göre %7 artmış olarak görünüyor.¹

Şirketler Tarafından Sağlanan Diğer Yan Haklar

Bu tür yan haklar, işverenin takdirine bağlı olarak sunulur, bu nedenle şirketten şirkete farklılık gösterecektir.

Diş Bakımı Planı Kapsamı: Diş bakımı avantajları olan şirketler, diş tedavisi ve bakımının maliyetinin bir kısmını ödemeye yardımcı olan sigortalar sunar. Şirketin diş bakımı avantajları politikasına bağlı olarak, diş kapsamı çeşitli tedavileri ve prosedürleri içerir.

Ücret Artışları: Bazı işverenler enflasyona ayak uydurmak için her yıl herkesin ücretini belirli bir miktarda artırır. Ayrıca, çalışanlara performans prim sistemine göre daha fazla kazanma şansı veren farklı prim ödemesi türleri de vardır. Ayrıca satış veya müşteri hizmetleri işverenleri, çalışanları müşterilere prim karşılığında ek satış yapmaya motive etmeye çalışır.

Molalar ve Esnek Çalışma Saatleri: En iyi yetenekleri çekmek için bazı işverenler, dinlenme, zindelik ve eğlence için 30 dakikalık (veya daha uzun) molalar içeren esnek ücretli çalışma saatleri sunar. Ayrıca, işverenler çalışanlara potansiyel müşteriler ve müşterilerle yüz yüze zaman geçirmeyi içeren yemek ve etkinlikler için ücretler ödeyebilir.

Spor Salonu Üyeliği: Bir işverenin çalışanlarına sağladığı yan haklardan (ek faydalardan) biridir. Bu yan hak, çalışanların fiziksel sağlığını ve zindeliğini desteklemeyi amaçlar. Şirketler, çalışanlarına ya ücretsiz ya da indirimli olarak spor salonu üyeliği sunarak onların düzenli spor yapmalarını teşvik eder. Bu hak, işyerinin sağlıklı bir yaşam tarzını destekleme politikasının bir parçası olabilir.

Çocuk Bakımı: İşverenlerin çalışanlarına sağladığı bir tür ek faydadır. Bu hak, çalışanların iş-yaşam dengesi kurmalarına yardımcı olur ve çocuk sahibi çalışanların işyerindeki performanslarını artırmayı amaçlar. İşverenler, çocuk bakımı hizmetlerini çeşitli şekillerde sunabilirler.

Hayat Sigortası: Bir işverenin çalışanlarına yan hak olarak sunduğu finansal güvenceyi ifade eder. Bu sigorta, bir çalışanın vefat etmesi durumunda, belirlenen sigorta kapsamına göre yakınlarına maddi destek sağlar. İşverenler, hayat sigortası sunarak çalışanlarının ve ailelerinin beklenmedik durumlar karşısında korunmasına katkıda bulunurlar.

• Primler; kar paylaşımı
• Sağlık, sakatlık ve hayat sigortası
• Ücretli tatiller
• Ücretsiz yemekler
• Şirket arabası kullanımı
• Hisse senedi opsiyonları
• Çocuk bakımı
• Primler
• Şirket tatilleri, hastalık izni ve işten izin almanın diğer yolları
• Emeklilik ve emeklilik planı katkıları
• Çalışanlar ve/veya aileleri için eğitim yardımı
• Şirket ürünleri ve hizmetlerinde indirimler; konaklama

1. SigortaMedya “2023 yılında daha çok firma çalışanlarına TSS yaptıracak” ↩︎