Devlet Desteği Nedir?

Türkiye Cumhuriyeti hükümeti her yıl etkilemek istediği çok çeşitli ekonomik faaliyetlere devlet desteği sağlar. Devlet destekleri, büyümeyi teşvik etmek veya iş ve tüketici davranışlarını etkilemek için belirli endüstrilere verilen nakit hibeler veya kredilerdir.

En bilinen devlet desteği çeşitleri, bu desteklerin geçmişi ve bazı maliyetleri hakkında bilgi edinin.

Devlet Desteği Tanımı ve Örnekleri

Çoğu destek, hükümetin işletmelere verdiği nakit hibeler veya kredilerdir. Hükümetin teşvik etmek istediği faaliyetlere destek sağlar. Devlet desteği, sağlanan mal veya hizmet miktarına bağlıdır.
Örneğin, Türkiye hükümeti uzun zamandır çiftçilere temel ürünlerin tedarikini kontrol etmeye yardımcı olmak için verilen nakit destekler yoluyla tarım sektörünü desteklemektedir.¹

• Alternatif Tanım: Dünya Ticaret Örgütü’nün sübvansiyonlar için daha geniş bir tanımı vardır. Desteğin, bir hükümet tarafından sağlanan ve belirli bir sektöre, işletmeye veya hatta bireye haksız bir avantaj sağlayan herhangi bir finansal fayda olduğunu söyler. DTÖ beş tür destekten bahseder.²

1. Yukarıda belirtilen hibeler gibi nakit destekler.
2. Muafiyetler, krediler veya ertelemeler gibi vergi indirimleri.
3. Kredi garantileri gibi risk üstlenme.
4. Serbest piyasa fiyatından daha fazla ödeme yapan hükümet tedarik politikaları.
5. Bir şirketin hisse senedi fiyatını piyasa seviyelerinden yüksek tutan hisse senedi alımları.

Bunların hepsi destek olarak değerlendirilir çünkü iş yapma maliyetini düşürürler.

Devlet Desteği Nasıl Çalışır?

Hükümet bir endüstriye çeşitli şekillerde destek verebilir – doğrudan fonlama, krediler, vergi indirimleri veya kredileri, ücretlerin veya cezaların kaldırılması vb. – ancak bunların hepsi aynı şeye tekabül eder: finansal destek. Ve basitçe söylemek gerekirse, bir endüstri daha fazla paraya (veya daha az masrafa) sahip olduğunda daha fazla iş yapabilir.

Devlet destekleri genellikle eldeki endüstriyle çalışmak için oluşturulur, bu nedenle tek bir formül yoktur. Örneğin, tarım endüstrisinde, hükümet müşteri rolünü üstlenebilir ve yıllık bir sözleşmeyle doğrudan çiftlik ürünleri satın alabilir. Veya çiftçilere belirli mahsulleri üretmeleri veya aşırı üretimi önlemek için ödeme yapabilirler.

Enerji endüstrisinde, hükümet yenilebilir enerji kaynaklarının kullanımına ilişkin maliyetler için vergi indirimi gibi görünen destekler yürürlüğe koyabilir.

Devlet Destek Türleri

Türkiye’de destekler genellikle tarım, enerji, sanayi, ihracat, eğitim ve sosyal politika alanlarında uygulanır. İşte Türkiye’deki başlıca destek türleri:

1- Tarım Destekleri

Tarım sektörü, desteklerin en yaygın uygulandığı alanlardan biridir. Türkiye’de tarım sektörünü desteklemek amacıyla çeşitli teşvikler verilir:

• Doğrudan Destek: Çiftçilere, tarım üretimlerini sürdürebilmeleri için doğrudan nakit destek sağlanır. Bu destekler, belirli ürünlerin ekilmesi veya belirli tarımsal faaliyetlerin yapılması koşuluyla verilebilir.
• Mazot ve Gübre Desteği: Çiftçilere, tarımsal üretimde kullanılan mazot ve gübre gibi girdiler için destek sağlanır.
• Hayvancılık Destekleri: Büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık faaliyetlerinde bulunan çiftçilere yem, aşı, ilaç ve hayvan sağlığı hizmetleri gibi konularda destek verilir.
• Tarım Sigortaları Destekleri: Çiftçilerin doğal afetler ve diğer risklere karşı korunmasını sağlamak amacıyla tarım sigortaları primi desteği sağlanır.

2- Enerji Destekleri

Enerji sektöründe de çeşitli destekler ve teşvikler mevcuttur:

• Yenilenebilir Enerji Destekleri: Güneş, rüzgar, hidroelektrik gibi yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı üretim yapan şirketlere çeşitli vergi indirimleri ve destekler sunulur.
• Elektrik ve Doğal Gaz Destekleri: Düşük gelirli haneler için elektrik ve doğal gaz faturalarında devlet tarafından destek sağlanabilir.
• Kömür Yardımları: Kış aylarında ihtiyaç sahibi ailelere kömür yardımı yapılır.

3- Sanayi ve İhracat Destekleri

Sanayi ve ihracat sektöründe rekabet gücünü artırmak ve ekonomik büyümeyi desteklemek amacıyla çeşitli destekler uygulanır:

• Yatırım Destekleri: Belirli bölgelerde ve sektörlerde yapılan yatırımlar için vergi indirimleri, gümrük vergisi muafiyeti, sigorta primi işveren hissesi desteği gibi destekler sağlanır.
• İhracat Teşvikleri: İhracatçı firmalara yönelik olarak KDV iadesi, vergi avantajları, ihracat kredileri ve Eximbank destekleri gibi destekler sunulur.
• AR-GE ve İnovasyon Teşvikleri: Araştırma ve geliştirme (AR-GE) faaliyetlerine yönelik vergi indirimleri, hibe programları ve diğer destekler uygulanır.

4. Eğitim ve Sosyal Politika Destekleri

Toplumsal refahı artırmak amacıyla eğitim ve sosyal politikalar alanında da çeşitli destekler mevcuttur:

• Eğitim Destekleri: Devlet, öğrencilere yönelik burslar, eğitim kredileri, ücretsiz ders kitapları ve eğitim yardımları gibi destekler sağlar.
• Sağlık Destekleri: Sosyal güvenlik sistemi kapsamında sağlık hizmetlerine erişim, ilaç yardımları, engellilere yönelik destekler gibi çeşitli destekler sunulur.
• Konut ve Isınma Destekleri: Düşük gelirli ailelere konut edinme konusunda çeşitli teşvikler ve destekler sağlanır. Ayrıca, kömür yardımı ve yakacak yardımları gibi destekler de mevcuttur.

5. Kültür ve Turizm Destekleri

Kültür ve turizm sektörlerini desteklemek amacıyla çeşitli destekler verilmektedir:

• Kültürel Proje Destekleri: Kültürel faaliyetler, restorasyon projeleri, kültür ve sanat etkinlikleri için hibe ve destekler sağlanır.
• Turizm Destekleri: Turizm yatırımlarını teşvik etmek için vergi indirimleri, kredi kolaylıkları ve altyapı desteği gibi destekler sunulur.

6. Çevre ve Sürdürülebilirlik Destekleri

Çevresel sürdürülebilirliği sağlamak amacıyla çeşitli sübvansiyonlar uygulanır:

• Çevre Dostu Üretim Destekleri: Çevreye duyarlı üretim yapan işletmelere vergi indirimleri ve destekler sağlanır.
• Atık Yönetimi ve Geri Dönüşüm Destekleri: Geri dönüşüm projeleri ve atık yönetimi için destekler sunulur.

Temel Çıkarımlar

• Hükümet tarafından işletmelere veya hükümet kuruluşlarına verilen nakit veya vergi indirimi gibi herhangi bir finansal fayda bir destek olarak kabul edilir.
• Destekler, şirketlerin iş yapma maliyetlerini azaltmalarına yardımcı olmak için verilir.
• Türkiye hükümeti, enerji, tarım, konut, ihracat ve sağlık hizmetleri dahil olmak üzere birçok sektöre destek sağlar.
• Bazı ekonomistler, uzun vadede yarardan çok zarar getirdiğine inandıkları için devlet desteklerine karşıdır.

Sıkça Sorulan Sorular (S.S.S.)

Devlet destekleri neden tartışmalıdır?

Devlet belirli bir sektöre para verdiğinde, o sektörün işini, misyonunu ve bununla birlikte gelen tüm etkileri destekler. Ve bunu vergi mükellefinin pahasına yapar. Devlet harcamaları her zaman eleştiri üretir, ancak destekler genellikle politik bir mercekten, özellikle de kutuplaştırıcı veya toplumsal zarara neden olan sektörleri desteklediklerinde görülür.

Türkiye’de devlet destekleri ne zaman başladı?

Cumhuriyetin ilanından sonra Türkiye’nin ekonomik kalkınmasını sağlamak amacıyla sanayi, tarım ve ticaret alanlarında çeşitli teşvikler verilmeye başlandı. Sanayi Teşvik Kanunu(Teşvik-i Sanayi Kanunu)⁵ çıkartılarak sanayi alanında yatırım yaparak ülke ekonomisini güçlendirecek işletmeler için muafiyetler sağlandı. Devletin öncülüğünde altyapı yatırımları yapıldı ve bazı sektörlerde özel teşebbüsler desteklendi.

1. Tarım ve Orman Bakanlığı “Tarımsal Destekler” ↩︎
2. Dünya Ticaret Örgütü “World Trade Report 2006 II. B.: Defining Subsidies,” Pages 47-48, 51 ↩︎
3. Center for American Progress. “The Realities of Economic Development Strategies.” ↩︎
4. Mercatus Center, George Mason University. “The Economics of a Targeted Economic Development Subsidy.” ↩︎
5. Atatürk Ansiklopedisi “Sanayi Teşvik Kanunu” ↩︎