Emtia Vadeli İşlemleri ve Nasıl Çalıştıkları, Örneklerle

Emtia vadeli işlemleri, gelecekte belirli bir tarihte belirli bir fiyattan bir hammaddeyi satın alma veya satma anlaşmalarıdır. Sözleşme belirli bir miktar içindir. Satıcının varlığı ne zaman teslim edeceğini belirtir. Ayrıca fiyatı belirler. Bazı sözleşmeler teslimat yerine nakit ödeme yapılmasına izin verir.

Emtiaların üç ana alanı gıda, enerji ve metallerdir. En popüler gıda vadeli işlemleri et, buğday ve şekerdir. Enerji vadeli işlemlerinin çoğu petrol ve benzindir. Vadeli işlemleri kullanan metaller arasında altın, gümüş ve bakır bulunur.

Gıda, enerji ve metal alıcıları, satın aldıkları emtianın fiyatını sabitlemek için vadeli işlem sözleşmelerini kullanırlar. Bu, fiyatların artma riskini azaltır. Bu emtiaların satıcıları, kararlaştırılan fiyatı alacaklarını garantilemek için vadeli işlemleri kullanırlar. Fiyat düşüşü riskini ortadan kaldırırlar.

Emtia fiyatları haftalık veya hatta günlük olarak değişir. Sözleşme fiyatları da değişir. Bu yüzden et, benzin ve altının maliyetleri çok sık değişir.

Nasıl Çalışırlar

Altta yatan emtianın fiyatı yükselirse, vadeli işlem sözleşmesinin alıcısı para kazanır. Ürünü daha düşük, kararlaştırılmış fiyattan alır ve şimdi onu bugünün daha yüksek piyasa fiyatından satabilir. Fiyat düşerse, vadeli işlem satıcısı para kazanır. Emtiayı bugünün daha düşük piyasa fiyatından satın alabilir ve daha yüksek, kararlaştırılmış fiyattan vadeli işlem alıcısına satabilir.

Emtia tüccarları ürünü teslim etmek zorunda kalsaydı, çok az kişi bunu yapardı. Bunun yerine, ürünün depoda olduğuna dair kanıt sunarak sözleşmeyi yerine getirebilirler. Ayrıca nakit farkını ödeyebilir veya piyasa fiyatından başka bir sözleşme sağlayabilirler.

Emtia Borsaları

Vadeli sözleşmeler, emtia vadeli işlem borsasında işlem görür. Bunlar arasında Chicago Ticaret Borsası, Chicago Ticaret Kurulu, New York Ticaret Borsası, Emtia Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VIOP) ve Türkiye Ürün İhtisas Borsası bulunur.^{1 2 3 4 5}

Sözleşmeler borsanın takas merkezinden geçer. Teknik olarak, takasbank tüm sözleşmeleri alır ve satar.

Borsalar, sözleşmeleri değiştirilebilir hale getirerek alım satımını kolaylaştırır. Bu, değiştirilebilir oldukları anlamına gelir. Ancak aynı emtia, miktar ve kalite için olmalıdırlar. Ayrıca aynı teslimat ayı ve yeri için olmalıdırlar.

Değiştirilebilirlik, alıcıların sözleşmeleri “telafi etmelerine” olanak tanır. Bu, sözleşmeleri satın aldıkları ve daha sonra sattıkları zamandır. Bu, sözleşmeyi kararlaştırılan tarihten önce ödemelerine veya feshetmelerine olanak tanır. Bu nedenle, vadeli işlem sözleşmeleri türevlerdir.

Vadeli İşlem Sözleşmeleri Ekonomiyi Nasıl Etkiler

Şirketler, petrol gibi ham maddeler için garantili bir fiyatı kilitlemek için vadeli işlem sözleşmeleri kullanır. Çiftçiler, hayvancılık veya tahıl için bir satış fiyatını kilitlemek için bunları kullanır. Vadeli işlem sözleşmeleri, malları sabit bir fiyattan satın alabileceklerini veya satabileceklerini garanti eder. Sözleşme kapsamında malların mülkiyetini devretmeyi planlarlar. Anlaşma ayrıca, ilgili geliri veya maliyetleri bilmelerini sağlar. Onlar için sözleşmeler önemli miktarda riski azaltır.

Hedge fonları, emtia piyasasında daha fazla kaldıraç elde etmek için vadeli işlem sözleşmeleri kullanırlar. Herhangi bir emtiayı devretme niyetleri yoktur. Bunun yerine, kendilerine para kazandıracak bir fiyattan telafi edici bir sözleşme satın almayı planlarlar. Bir bakıma, o emtianın gelecekteki fiyatına bahis oynarlar. Hammaddeler için fiyat değerlendirmesi ve fiyat tahminleri, emtia vadeli işlemlerinin ekonomiyi nasıl etkilediğidir. Tüccarlar ve analistler bu değerleri belirler.

Nasıl Yatırım Yapılır

Emtia vadeli işlemlerine yatırım yapmanın en güvenli yolları emtia fonlarıdır. Bunlar emtia borsa yatırım fonları veya emtia yatırım fonları olabilir. Bu fonlar, herhangi bir zamanda gerçekleşen geniş emtia vadeli işlemleri yelpazesini içerir.

Emtia vadeli işlemleri ve opsiyon sözleşmelerinde işlem yapmak çok karmaşık ve risklidir. Emtia fiyatları çok dalgalıdır. Piyasa, dolandırıcılık faaliyetleriyle doludur. Ne yaptığınızdan tamamen emin değilseniz, ilk yatırımınızdan daha fazlasını kaybedebilirsiniz.

Yatırım yapmadan önce, emtia profilleri ve emtia vadeli işlemlerinde günlük işlem hakkında bilgi edinin ve Borsa İstanbul VIOP online eğitim sunumlarını inceleyin.

Fiyatları Nasıl Etkilerler

Emtia vadeli işlemleri, açık bir pazarda işlem gördükleri için ham maddelerin fiyatını doğru bir şekilde değerlendirir. Ayrıca, emtianın gelecekteki değerini de tahmin ederler. Değerler, borsacılar ve analistleri tarafından belirlenir. Her gün, kendi özel emtialarını araştırarak geçirirler. Tahminler, her günün haberlerinden yola çıkarak yapılır. Örneğin, İran Hürmüz Boğazı’nı kapatmakla tehdit ederse, emtia fiyatları önemli ölçüde değişecektir.

Bazen emtia vadeli işlemleri, arz ve talepten daha çok yatırımcının veya piyasanın duygularını yansıtır. Spekülatörler, bir kriz meydana gelirse ve bir kıtlık öngörürlerse kar elde etmek için fiyatları yükseltirler. Diğer yatırımcılar bir emtianın fiyatının fırladığını gördüklerinde, bir teklif savaşı yaratırlar. Bu, fiyatı daha da yükseltir. Ancak arz ve talebin temelleri değişmedi. Kriz sona erdiğinde, fiyatlar tekrar yeryüzüne düşecektir.

Ayrıca, emtialar ABD doları cinsinden işlem görür. Dolar ve emtialar arasında ters bir ilişki vardır. Doların değeri arttıkça, emtiaların fiyatı düşer. Bunun nedeni, yatırımcıların daha az parayla aynı miktarda emtia alabilmesidir.

Örnekler

Emtia vadeli işlemlerinin fiyatları nasıl etkilediğine dair birçok örnek var. İşte bunun petrol, metaller ve gıdada gerçekleştiği bazı özel durumlar.

Petrol

Borsacılar petrol arzı ve talebiyle ilgili tüm bilgileri ve jeopolitik hususları hesaba katarlar. Bu, petrol fiyatlarını etkiler. Ekonomiyi bu kadar önemli ölçüde etkileyen şey, petrol fiyatlarının ardındaki bu varsayımlardır. Petrolün fiyatı, Türkiye’de üretilen her mal ve hizmeti etkiler. Örneğin, petrol fiyatları benzin fiyatlarını doğrudan etkiler çünkü benzin fiyatının %54’ü ham petrolün fiyatına bağlıdır. Ham petrol fiyatlarındaki bir artış, pompa fiyatını da artıracaktır.

Ocak 2020’de dünya hükümetleri koronavirüs salgınını önlemek için seyahatleri kısıtlamaya ve işletmeleri kapatmaya başladı. Petrol talebi düştü. 2020’nin ilk çeyreğinde petrol tüketimi 2019’un ilk çeyreğine göre %5,6 daha düşüktü.⁶

Arz fazlası, Rusya ile OPEC arasındaki rekabet nedeniyle daha da kötüleşti. 6 Mart’ta Rusya, Nisan ayında üretimi artıracağını duyurdu.⁷ OPEC, pazar payını korumak için daha fazla petrol üreteceğini duyurdu.⁸ Fiyatlar daha da düştü. 12 Nisan 2020’de OPEC ve Rusya fiyatları desteklemek için üretimi düşürme konusunda anlaştı.⁹

Durum, yaklaşık bir hafta sonra, sona eren vadeli işlem sözleşmelerini ileri sarmak (ve petrolün fiziksel teslimatını almaktan kaçınmak) isteyen tüccarların bir varil petrolün fiyatını -40,32 dolara düşürmesiyle daha da kötüleşti. Ancak, bu tarihi anormallik kısa ömürlü oldu. Fiyat hızla pozitif bölgeye geri döndü ve Haziran ayına kadar 40,00 dolar civarında işlem görüyordu.

Metaller

5 Eylül 2011’de altın ons başına 1.895 dolara ulaşarak tüm zamanların en yüksek seviyesine ulaştı.¹⁰ Yatırımcılar devam eden ekonomik belirsizlik korkularına yanıt olarak altın fiyatlarını artırdı. Altın genellikle sıkıntılı zamanlarda satın alınır çünkü birçok kişi onu güvenli bir liman olarak görür.

Altın fiyatları Türkiye ekonomisini yansıtır. Döviz kurundaki artış, altın fiyatlarını yukarı çeker ve ekonominin kötü gittiğini gösterebilir. Öte yandan, altın fiyatlarında düşüş ekonomi için bazı sağlık kazanımlarını gösterebilir.

Gıda

2008 krizi sırasında, emtia borsacıları yüksek gıda fiyatları yarattı. Gıda fiyatları 2007’de %4,0 ve 2008’de %5,5 arttı.¹¹ Bu, daha az gelişmiş ülkelerde isyanlara yol açtı. Bu gıda isyanları Arap Baharı ayaklanmalarına bile yol açmış olabilir.¹²

Temel Çıkarımlar

• Emtia vadeli işlemleri, işlemin fiyatını, hacmini ve tarihini belirleyen sözleşmelerdir.
• Emtialar üç ana kategoriye ayrılır: gıda, metaller ve enerji.
• Vadeli işlemler sözleşmeleri bir borsada satılır, bu da işlemi daha güvenli hale getirir.

Sıkça Sorulan Sorular (S.S.S.)

Yumuşak emtialar nelerdir?

“Yumuşak emtia”, tarımsal emtialar için kullanılan başka bir terimdir. Kahve ve şeker, yumuşak emtialara örnektir. Bunlar, altın ve gümüş gibi çıkarılan metaller olan “sert emtialardan” farklıdır.

1. CME Group “NYMEX” ↩︎
2. CME Group “CBOT” ↩︎
3. CME Group “Why Trade Futures?” ↩︎
4. borsaistanbul.com “Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası” ↩︎
5. Turib.com “Türkiye Ürün İhtisas Borsası” ↩︎
6. U.S. Energy Information Administration. “Short-Term Energy Outlook (STEO): April.” ↩︎
7. OPEC. “The 7th OPEC and non-OPEC Ministerial Meeting Concludes.” ↩︎
8. U.S. Energy Information Administration. “OPEC Shift to Maintain Market Share Will Cause Global Inventory Increases and Lower Prices.” ↩︎
9. OPEC. “The 10th (Extraordinary) OPEC and Non-OPEC Ministerial Meeting Concludes.” ↩︎
10. KITCO. “Gold Prices Since 1833.” ↩︎
11. U.S. Department of Agriculture. “Food Price Outlook,” Go to “Consumer Price Index.” Download “Annual Percent Changes in Selected Consumer Price Indexes, 1974 through 2018.” ↩︎
12. The World Bank. “Food Riots: From Definition to Operationalization,” Page 4. ↩︎