Gerçek Hayat Örneği ile Açıklanan Talep Çizelgesi

Talep çizelgesi, bir mal veya hizmetin her bir fiyattan tam olarak kaç birim satın alınacağını gösterir. Ekonomistler ve endüstri analistleri bu verileri kullanarak bir talep eğrisi oluşturabilirler. Hem eğri hem de çizelge, bir malın fiyatı ile o maldan talep edilen miktar arasındaki ilişkiyi tanımlar.

Talep kanunu bu ilişkiyi yönlendirir. Fiyat arttıkça talep edilen miktarın düşeceğini, ceteris paribus veya “diğer her şey eşit olduğunda” belirtir. Eşit kalması gereken diğer şeyler talebin belirleyicileridir: ilgili malların fiyatı, gelir, zevkler ve beklentiler.¹ Toplam talebin ek bir belirleyicisi daha vardır: pazardaki potansiyel alıcıların sayısı.

Bir ailenin bir yıl boyunca ne kadar dana eti satın alacağını tahmin etmek için talep programını nasıl kullanabileceğinizi gösteren bir örnekle birlikte fiyat esnekliği açısından talep programlarını nasıl tanımlayacağınızı inceleyeceğiz.

Talep Çizelgesi Fiyat Esnekliğini Ortaya Koyuyor

Talep programları ekonomistlerin belirli fiyatlarda talep edilen miktarı tahmin etmelerine olanak tanır. Fiyat ve talep arasındaki bu ilişkiye esneklik denir. Talep çizelgesindeki sayıları inceleyerek bir malın veya hizmetin esnekliği ölçülebilir.²

Fiyat esneklik numarası yüksekse buna esnek talep denir. Talep edilen miktar, esnek bir lastik bant gibi, fiyatlardaki küçük bir değişiklikle kolayca hareket eder. Bunun günlük yaşamdaki bir örneği dondurulmuş pizzalar olabilir. Dondurulmuş pizzanın fiyatı sadece %25 düşerse, bir sonraki market alışverişinizde normalde alacağınızın üç katı kadar satın alabilirsiniz. Fazladan pizzaları eninde sonunda kullanacağınızı biliyorsunuz ve ihtiyacınız olana kadar dondurucuya koyabilirsiniz.

Esnek olmayan talep ise bunun tersidir. Burada fiyat düşüşü satın alınan miktarları teşvik etmeyecektir. Esnek olmayan talebe bir örnek benzin pompasında bulunabilir. Benzin fiyatı artsa bile her hafta yapmanız gereken sürüş miktarını önemli ölçüde değiştiremezsiniz. Benzer şekilde, benzin fiyatları %50 düştüğü için muhtemelen haftada iki kat daha fazla araç kullanmayacaksınız. ​

Talep Çizelgesi: Dana Eti

İşte dana etinin kullanıldığı gerçek hayattan bir örnek. Tarım Ekonomisi dergisi tarafından hesaplanan dana eti için ortalama talep esnekliği -1,89’dur.³ Bu, fiyat %1,0 arttığında talep edilen miktarın %1,89 düştüğü anlamına gelir.

Son yıllarda ülkemizin içinde bulunduğu enflasyon ortamı sebebiyle gıda dahil olmak üzere bir çok kalemde hızlı bir artış söz konusu. Konumuz dana eti olduğu için diğer kalemlere burada değinmeyeceğiz. Son 1 yılda dana karkas etin fiyatı %128,5 artış gösterdi. Bu fiyatlar yüzde 2 fire hariç peşin fiyatlardır. Fiyat artışının temel nedeni artan maliyetler, yem hammaddelerinde dışa bağımlılık ve ithalat politikası.

Bu örnek için, diyelim ki dört kişilik bir aile, Ocak ayında hamburger, köfte ve kırmızı biber yapmak için 10 kilo kıyma aldı. Diğer her şey eşit olduğunda, fiyattaki her %1,0 artış için satın alınan miktarı nasıl %1,89 oranında azaltacaklarını gösteren talep çizelgesi buradadır. Fiyat artışları çalışmayı örneklendirmek içindir, gerçeği yansıtmamaktadır.

Fiyatlar yaklaşık %10 artmasına rağmen satın alınan miktar yaklaşık %16 düştü. Bunun nedeni, kıyma talebinin oldukça esnek olmamasıdır. Bu miktarlar, talebin diğer tüm belirleyicilerinin aynı kaldığını varsaymaktadır.

Talebin Değişen Belirleyicileri

Talebin fiyat dışındaki belirleyicileri değişirse, talep eğrisinin tamamı kayar. Çünkü fiyat ve miktar arasındaki yeni ilişkiyi göstermek için tamamen yeni bir talep çizelgesinin oluşturulması gerekir. Belirli bir mal veya hizmet için talep eğrisi, yalnızca fiyatta değil aynı zamanda alıcıların gelirlerinde, eğilimlerinde ve zevklerinde, gelecek beklentilerinde ve alternatif seçeneklerin fiyatlarında da değişiklikler olduğunda kayar.

1. Food and Agriculture Organization of the United Nations. “Determinants of Demand and Consumption.” ↩︎
2. Nasdaq. “Elasticity of Demand.” ↩︎
3. Tarım Ekonomisi “Türkiye’de Önemli Gıda Ürünlerinin Talep Esneklikleri” Sayfa 10, Çizelge 6. ↩︎