İş Döngüsü Nedir?

İş döngüsü, zaman içinde gerçekleşen ekonomik büyümenin doğal yükselişi ve düşüşüdür. İş döngüsü, ekonomiyi analiz etmek için kullanışlı bir araçtır ve daha iyi finansal kararlar almanıza yardımcı olabilir.

İş döngüsü, ekonomistler tarafından zaman içinde ekonomik faaliyetteki artış ve azalışı tanımlamak için kullanılan bir terimdir ve genişlemeden dibe doğru dört aşama vardır. Ekonomi, Türkiye içinde mal ve hizmet üreten, ticaretini yapan ve tüketen tüm faaliyetlerdir; örneğin işletmeler, çalışanlar ve tüketiciler. Bu nedenle, ölçülen üretkenlik miktarı iş döngüsünün ifade ettiği şeydir.

İş Döngüsü Nasıl Çalışır?

İşletmeler üretimi artırdığında daha fazla çalışana ihtiyaç duyarlar. Sonuç olarak daha fazla kişi işe alınır, harcanacak daha fazla para olur ve işletmeler daha fazla kar elde ederek büyümeye odaklanabilir. Üretim ve tüketimin olumlu yönde değiştiği hıza ekonomik genişleme denir. Üretimin yavaşlamasına neden olan koşullar oluşana kadar devam eder.

İşletme üretimi yavaşlarsa, daha az çalışana ihtiyaç duyulur. Sonuç olarak tüketicilerin daha az harcama parası olur ve işletmeler büyüme harcamalarını azaltır. Üretim ve tüketimin bir bütün olarak olumsuz yönde değiştiği hıza ekonomik daralma denir.

Bir iş döngüsünün süresi, sırayla bir genişleme ve daralma içeren dönemdir. Tam bir iş döngüsünün dört aşaması vardır: genişleme, zirve, daralma ve dip. Bunlar düzenli aralıklarla veya zaman uzunluklarında gerçekleşmez, ancak tanınabilir göstergeleri vardır.

Bir ekonomik aşama içinde, ekonominin başka bir aşamaya geçiş yapıyormuş gibi görünmesini sağlayabilecek mini dalgalanmalar olduğunu anlamak önemlidir. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), ekonominin hangi döngüde olduğunu üç aylık gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) büyüme oranlarını kullanarak belirler. Ayrıca istihdam, gerçek kişisel gelir, endüstriyel üretim ve perakende satışlar gibi aylık ekonomik göstergeleri de kullanır.

İş döngüsünün her aşamasına üç faktör katkıda bulunabilir: Arz ve talep güçleri, sermayenin mevcudiyeti ve tüketici ve yatırımcı güveni. Geleceğe duyulan güven önemli bir rol oynar. Tüketiciler ve yatırımcılar geleceğe ve politika yapıcılara güvendiklerinde ekonomi genişleme eğilimi gösterir. Güven seviyeleri düştüğünde ise tam tersi olur.

İş Döngüsünün Dört Aşaması

Bir iş döngüsü genellikle tamamlanmadan önce dört aşamadan geçer: genişleme, zirve, daralma ve dip.

Genişleme

Ekonomik genişleme, bir ekonominin genelindeki büyüme dönemidir. Üretkenlik arttığı için, genellikle bir eğri üzerinde yukarı doğru bir hareket olarak gösterilir. Bazı durumlarda, genişleme aşaması aynı zamanda ekonomik toparlanma aşaması olarak da bilinir çünkü ekonomi uzun bir süre daraldıktan sonra gerçekleşir.

Gayri safi yurtiçi hasıla, ekonomik çıktıyı ölçmek için sıklıkla kullanılan ölçüdür. Genişleme aşamasında, GSYİH artar. Ekonomistler, yaklaşık %2’lik bir GSYİH büyüme oranı aralığının sağlıklı olduğunu düşünürler.¹

Genişleme aşamasında borsada fiyatlar yükselir. İşletmeler daha fazla kredi alır ve daha fazla kazanır, tüketicilerin ise harcayacak daha fazla parası olur. Bir ekonomi yıllarca genişleme aşamasında kalabilir.

Ekonomi çok hızlı büyümeye başladığında genişleme aşaması sona erer. Buna aşırı ısınma denir; işsizlik oranı doğal oranın çok altındadır ve enflasyon artmaktadır. Borsa yatırımcıları, fiyatlar konusunda aşırı hevesli oldukları ve yükselmeye devam edeceklerine inandıkları mantıksız bir coşku halindedirler. Bu, hisse senedi fiyatlarının aşırı değerli oldukları bir noktaya kadar yükselmesine neden olur.

Zirve

Zirve, döngünün ikinci aşamasıdır. Tüm genişleme göstergeleri daralmaya girmeden önce düzleşmeye başladığında meydana gelir. Ekonominin daralma aşamasına geçmesi haftalar veya bir yıl sürebilir. GSYİH büyüme oranı %2’nin altına düşer ve düşmeye devam eder. Zirve, aşağı doğru hareket etmeden önce eğrinin en yüksek kısmı olarak bir grafikte gösterilir.

Daralma

Üçüncü aşama daralma aşamasıdır. Ekonomi zirveye ulaştıktan sonra başlar ve GSYİH ve diğer göstergeler azalmayı bıraktığında sona erer. Bu aşamada ekonomi büyüme yaşamaz; bunun yerine daralır. GSYİH oranı negatife döndüğünde ekonomi resesyona girer. İşletmeler çalışanları işten çıkarır, işsizlik oranı normal seviyelerin üzerine çıkar ve fiyatlar düşmeye başlar.²

Bir daralma genellikle bir grafikte eğrinin sürekli azalan kısmı olarak gösterilir.³

Dip

Dip, iş döngüsünün dördüncü aşamasıdır. Azalan GSYİH, negatif değişim oranını azaltmaya başlar ve sonunda tekrar pozitife döner. Ekonomi, daralma aşamasından genişleme aşamasına geçişe başlar. Dip, bir grafikte eğrinin en düşük noktası olarak gösterilir. İş döngüsü, GSYİH artmaya başladığında ve eğri sürekli olarak yukarı doğru hareket ettiğinde tekrar başlar.

İş Döngüsü Örneği

2008 resesyonundan önceki zirve, ABD GSYİH büyümesinin %2,4 olduğu 2007’nin üçüncü çeyreğinde gerçekleşti. 2008 resesyonu zorlu bir resesyondu çünkü ABD ekonomisi 2008’in ilk çeyreğinde hemen %1,6 daraldı. İkinci çeyrekte %2,3 toparlandı. Ancak, üçüncü çeyrekte %2,1 ve ardından dördüncü çeyrekte %8,5 daraldı. 2009’un ilk çeyreğinde %4,6 daraldı.

2008 yılında işsizlik oranı Ocak’taki %4,9’dan Aralık ayında %7,2’ye yükseldi.^{4 5}

NBER’e göre dip nokta 2009’un ikinci çeyreğinin sonunda meydana geldi.⁶ ABD GSYİH’si yalnızca %0,7 oranında daraldı. Ancak işsizlik Ekim 2009 itibarıyla %10,2’ye yükseldi çünkü bu gecikmeli bir gösterge.⁷

Genişleme aşaması, ABD GSYİH’sinin %1,5 artmasıyla 2009’un üçüncü çeyreğinde başladı. Genişleme aşamasına dört yıl kala işsizlik oranı hala %7’nin üzerindeydi, çünkü daralma aşaması ekonomiyi o kadar düşük bir noktaya getirdi ki toparlanması çok daha uzun sürdü.⁸

İş Döngüsünü Ne Etkiler?

Hükümet iş döngüsünü izler ve yasa koyucular vergi ve harcama değişiklikleri uygulayarak bunu etkilemeye çalışır. Ekonomi genişlerken, vergiler artırılabilir ve harcamalar azaltılabilir. Daralma varsa, hükümet vergileri düşürebilir ve harcamaları artırabilir. Buna mali politika denir.

Ülkenin merkez bankası olan TCMB, hedeflenen oranlarla enflasyonu ve işsizliği etkileyerek iş döngüsünü etkiler. İşletmeler, bankalar ve tüketiciler tarafından faiz oranlarını, borç verme ve borçlanmayı değiştirmek için tasarlanmış araçlar kullanır. Buna para politikası denir.

TCMB, bir daralmayı veya çöküşü sona erdirme girişimlerinde borçlanmayı teşvik etmek için hedef faiz oranlarını düşürür. Buna genişlemeci para politikası denir çünkü iş döngüsünü genişlemeci faza geri itmeye çalışırlar.

Ekonominin çok hızlı büyümesini önlemek için merkez bankası borçlanmayı ve harcamayı caydırmak için hedef faiz oranlarını yükseltir. Buna daraltıcı para politikası denir çünkü banka genişlemeyi kontrol altında tutmak için ekonomik çıktıyı daraltmaya çalışır.

Temel Çıkarımlar

• İş döngüsü dört ana aşamadan geçer: genişleme, zirve, daralma ve dip.
• Tüm ekonomiler bu döngüden geçer, ancak her aşamanın uzunluğu ve yoğunluğu değişir.
• TCMB, para politikasıyla döngüyü yönetmeye yardımcı olurken, devlet başkanları ve yönetim organları mali politikayı kullanır.
• Tüketici ve yatırımcı güveni, ekonomik performansı ve döngüdeki aşamaları etkilemede rol oynar.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

İş döngüsü basit bir şekilde nedir?

İş döngüsü, bir ekonominin büyüme ve gerileme döngüsünü tanımlar.

İş döngüsünün dört aşaması nelerdir?

İş döngüsünün dört aşaması genişleme, zirve, daralma ve diptir.

1. Stanford University. “The Facts of Economic Growth.” ↩︎
2. International Monetary Fund. “Recession: When Bad Times Prevail.” ↩︎
3. The Conference Board. “What Are Business Cycles and How Are They Measured? (Simplified).” ↩︎
4. Bureau of Labor Statistics. “The Employment Situation: December 2008.” ↩︎
5. Bureau of Labor Statistics. “The Employment Situation: January 2008.” ↩︎
6. National Bureau of Economic Research. “Business Cycle Dating Committee, National Bureau of Economic Research, September 20, 2010.” ↩︎
7. Bureau of Labor Statistics. “Unemployment in October 2009.” ↩︎
8. Bureau of Labor Statistics. “Labor Force Statistics From the Current Population Survey,” Aralığı 2007-2013 olarak seçin. ↩︎