İşsizlik Türleri Nelerdir?

İşsizlik türleri içinde en temel üç kategori vardır: döngüsel, yapısal ve geçici.¹ Döngüsel işsizlik, ne yazık ki, en bilinenidir. Durgunluk sırasında ortaya çıkar. Diğer ikisi -yapısal ve geçici- doğal işsizlik oranını oluşturur.

Bu makale çeşitli işsizlik türleri ve özelliklerini özetlemektedir. Yukarıda listelenen üç türe ek olarak, uzun vadeli, mevsimsel ve klasik işsizliği açıklamaktadır. Ayrıca “teknolojik işsizlik” ve “eksik istihdam” terimlerini de açıklanmaktadır.

İşsizlik Nedir?

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) işsizliği çok spesifik olarak tanımlamaktadır. İşsiz sayılmak için işsiz olanların şu üç özelliğe sahip olması gerekir:

1. Çalışmıyor olmalı.
2. Çalışmaya müsait olmalı.
3. Aktif olarak iş arıyor olmalı.

Bu son nokta önemli ve sıklıkla tartışmalıdır. Birisi iş aramayı bıraktıysa, TÜİK artık onları işgücünün bir parçası veya işsiz olarak saymaz.

İşsizlik oranını hesaplamak için işsiz sayısını işgücündeki sayıya bölün. İşte başlıca işsizlik türleri:

Döngüsel İşsizlik

Döngüsel işsizlik, iş döngüsünün daralma evresinden kaynaklanır. Bu, mal ve hizmetlere olan talebin önemli ölçüde düştüğü zamandır. İşletmeleri maliyetleri düşürmek için çok sayıda işçiyi işten çıkarmaya zorlar.

Döngüsel işsizlik daha fazla işsizlik yaratır. İşten çıkarılan işçilerin ihtiyaç duydukları mal ve hizmetleri satın almak için daha az paraları olur. Bu da talebi daha da düşürür.

Genişleyici para politikası ve maliye politikası biçiminde, aşağı doğru sarmalı durdurmak için hükümet müdahalesi gerekir. 2008 küresel finansal krizi sırasında birçok sektörde işten çıkarmalar yaşanmış ve işsizlik oranları yükselmiştir.

Geçici (Friksiyonel) İşsizlik

Geçici işsizlik, işçiler eski işlerini bırakıp henüz yeni bir iş bulamadıklarında ortaya çıkar. Çoğu zaman, işçiler gönüllü olarak ayrılırlar, ya taşınmaları gerektiği için ya da daha iyi bir iş aramaya yetecek kadar para biriktirdikleri için.

Geçici işsizlik, öğrenciler ilk işlerini ararken ya da anneler iş gücüne geri döndüğünde de ortaya çıkar. Ayrıca, işçiler işten çıkarıldığında veya bazı durumlarda, bir fabrikanın kapanması gibi işletmeye özgü nedenlerden dolayı işten çıkarıldığında da ortaya çıkar.

Geçici işsizlik kısa vadelidir ve iş arama sürecinin doğal bir parçasıdır. Aslında, geçici işsizlik ekonomi için iyidir, çünkü işçilerin daha üretken olabilecekleri işlere geçmelerine olanak tanır.

Yapısal İşsizlik

Yapısal işsizlik, ekonomide işçilerin sahip olduğu beceriler ile işverenlerin ihtiyaç duyduğu beceriler arasında uyumsuzluk yaratan değişimler meydana geldiğinde ortaya çıkar.

Bunun bir örneği, bir endüstrinin makine işçilerini robotlarla değiştirmesidir. İşçilerin artık onların yerini alan robotları nasıl yöneteceklerini öğrenmeleri gerekiyor. Öğrenmeyenlerin başka işler için yeniden eğitime ihtiyacı vardır ya da uzun vadeli yapısal işsizlikle karşı karşıya kalıyorlar.

Uzun bir durgunluk genellikle yapısal işsizlik yaratır. Çalışanlar çok uzun süre işsiz kalırsa, becerileri muhtemelen güncelliğini yitirmiştir. Daha düşük seviyede, vasıfsız bir işte çalışmaya istekli ve yetenekli olmadıkları sürece, ekonomi düzeldiğinde bile işsiz kalabilirler. Bu olursa, yapısal işsizlik daha yüksek oranda doğal işsizliğe yol açar.

Doğal İşsizlik

Doğal işsizlik, üç ana işsizlik türünden ikisinden oluşur: gecikmeli ve yapısal. Sağlıklı bir ekonomide bile her zaman bir miktar işsizlik olabilir. İnsanlar her zaman iş değiştirecek ve bazen yeni bir iş bulmadan önce bir işi bırakacaklar. Artık ihtiyaç duyulmayan becerilere sahip bazı insanlar her zaman olacaktır.

En düşük işsizlik seviyesi, 1996 yılında %6,2 olarak hesaplandı.² Sağlıklı bir ekonominin doğal işsizlik oranı %4,5-%5 olacaktır.

Uzun Süreli İşsizlik

Uzun süreli işsizlik, 27 haftadan uzun süredir aktif olarak iş arayanlar için geçerlidir. Etkileri yıkıcıdır. Birçok işveren, bu kadar uzun süredir iş arayan birini göz ardı eder. Pew Araştırma Anketi’ne göre duygusal ve finansal maliyetler çok zararlı olabilir.³ Örneğin, %38’i öz saygısını kaybetmiştir. Neredeyse %30’u yeni işinin eskisinden daha kötü olduğunu söyledi. Ne yazık ki, %43’ü kariyer hedeflerine ulaşmakta zorluk çekeceklerini söyledi.

Mevsimlik İşsizlik

Mevsimsel işsizliği başka bir işsizlik türü olarak da duyabilirsiniz. Adından da anlaşılacağı gibi mevsimsel işsizlik, mevsimdeki düzenli değişikliklerden kaynaklanır. Mevsimsel işsizlikten etkilenen çalışanlar arasında tatil köyü çalışanları, kayak eğitmenleri ve dondurma satıcıları bulunur. Ayrıca mahsul toplayan kişiler de olabilir. İnşaat işçileri ülkenin çoğu yerinde kışın işten çıkarılır. Okul çalışanları da mevsimlik işçi olarak kabul edilebilir.

TÜİK mevsimsel işsizliği ölçmez. Bunun yerine, mevsimsel faktörleri dışlamak için işsizlik tahminlerini ayarlar.

Bu ayarlama, işsizlik oranının daha doğru bir tahminini verir.

Klasik İşsizlik

Klasik işsizlik aynı zamanda “gerçek ücret işsizliği” veya “tetiklenmiş işsizlik” olarak da bilinir. Ücretler o kadar yüksek olduğunda işverenler mevcut tüm işçileri işe alamazlar.⁴ Başka bir deyişle, ücretler arz ve talep yasalarının normalde dikte edeceğinden daha yüksektir.

Bu, şu üç durumdan birinde gerçekleşir:

• Sendikalar daha yüksek maaşlar ve yan haklar için pazarlık yapar.
• Uzun vadeli sözleşmeler, durgunluk nedeniyle çok yüksek hale gelen bir ücret belirler.
• Hükümet çok yüksek bir asgari ücret belirler.⁵

Sonuç olarak şirketler çalışan başına daha fazla ücret ödemek zorunda kalırlar. Bu sebeple daha az çalışana sahip olurlar. İşten çıkarılanlar klasik işsizliğin kurbanı oluyor.

Eksik İstihdam

Eksik istihdam edilen işçilerin işleri var, ancak tam kapasite veya beceri seviyelerinde çalışmıyorlar.⁶ Bu kategori, yarı zamanlı çalışan ancak tam zamanlı işleri tercih eden kişileri içerir. Ayrıca, kullanılmadıkları işlerde çalışanları da içerir. Eksik istihdam genellikle döngüsel işsizlikten kaynaklanır. Bir durgunluk sırasında, eksik istihdam edilen çalışanlar geçimlerini sağlamak için ellerinden geleni yaparlar.

Eksik istihdamın bazı tanımları işsizliği içerir. Diğerleri, standart işsizlik tanımına dahil olmayan ancak gerçek işsizlik oranına dahil edilen toplum kesimlerini içerir. Eksik istihdamın farkında olmak, işsizliğin genel resmini anlamanıza yardımcı olur.

Teknolojik İşsizlik

Teknolojik işsizlik, teknoloji ve otomasyonun ilerlemesi sonucunda bazı mesleklerin veya işlerin gereksiz hale gelmesi nedeniyle ortaya çıkar. Otomasyonun yaygınlaşması sonucu fabrika işçilerinin işlerini kaybetmesi teknolojik işsizliğe bir örnektir.

Bölgesel İşsizlik

Bölgesel işsizlik, belirli coğrafi bölgelerde işsizlik oranlarının diğer bölgelere göre daha yüksek olmasını ifade eder. Genellikle ekonomik aktivitelerin yoğun olmadığı, yatırımın az olduğu bölgelerde görülür. Sanayileşmiş bölgelerde iş imkanları fazlayken, kırsal ya da geri kalmış bölgelerde işsizlik oranlarının daha yüksek olması bölgesel işsizliğe örnektir.

Sıkça Sorulan Sorular (S.S.S.)

İşsizliği nasıl azaltırsınız?

İşsizliği azaltmaya yönelik etkili stratejiler ve politikalar, hedeflediğiniz işsizlik türüne büyük ölçüde bağlıdır. Örneğin, yapısal istihdamı azaltmak, yerinden edilmiş işçilere yeni beceriler sağlamak için eğitim programları gerektirir. Öte yandan, döngüsel işsizliği azaltmak genellikle hükümetin mali ve parasal müdahalelerine bağlıdır.

İşsizlik Maaşı Nasıl Alınır?

İşsizlik maaşı alacak olan kişiler ilgili Kanun kapsamında belirlenmiştir. Buna göre işsizlik maaşı alabilecek kişiler şu şekilde sıralanabilir:

• Kendi isteği veya iş tanımına aykırı bir şekilde işten ayrılmamış olmak,
• SGK kapsamında sigorta ve primlerinin eksiksiz olarak yatırılmış olması, 
• İşten ayrıldıktan sonra 30 gün içinde İŞKUR’a başvuru yapanlar, 
• Hizmet akdinin fesih edilmesinden önceki süreçte kesintisiz 120 gün boyunca çalışanlar, 
• En az 600 gün prim ödemesi olanlar işsizlik maaşına başvuru yaparak bu maaştan yararlanabilirler.

İşsizlik Maaşı Kaç Ay Alınır?

İşsizlik maaşı sigortalılık süresine göre ödenmektedir. Bu kapsamda en az 600 gün sigortalı olanlar için 6 ay, en az 900 gün sigortalı olanlar için 9 ay, 1080 gün sigortalı olan için 10 ay ödeme yapılmaktadır.

1. Federal Reserve Bank of St. Louis. “Unemployment.” ↩︎
2. Makrotrends “Türkiye İşsizlik Oranları” ↩︎
3. Pew Research Center. “Lost Income, Lost Friends – and Loss of Self-Respect.” ↩︎
4. D.J. Daly and D.C. MacCharles. “Focus on Real Wage Unemployment.” Page 20. ↩︎
5. D.J. Daly and D.C. MacCharles. “Focus on Real Wage Unemployment.” Page 24. ↩︎
6. OECD. “Glossary of Statistical Terms: Underemployment. ↩︎