Maliyet Enflasyonu Nedir? | Nedenleri ve Örnekleri

Maliyet enflasyonu, talep aynı kaldığı sürece tedarik maliyetleri arttığında veya tedarik seviyeleri düştüğünde meydana gelir. Her ikisi de fiyatları yükseltir.

İşgücü, hammadde ve sermaye mallarındaki kıtlıklar veya maliyet artışları maliyet kaynaklı enflasyon yaratır. Bu tedarik bileşenleri aynı zamanda üretimin dört faktörünün bir parçasıdır.

Maliyet Enflasyonu Nedenleri ve Örnekler

Maliyet enflasyonu nadir görülür. Yalnızca beş özel durumda ortaya çıkar. Tüm bu koşullarda talep esnek değildir.¹

1- Tekel

Bir sektörde tekel olan şirketler maliyet enflasyonu yaratabilir. Tekel, kar hedefini karşılamak için arzı azaltır.

Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) buna iyi bir örnektir. OPEC’ten önce, üyeleri birbirleriyle fiyat konusunda rekabet ediyordu. Yenilenemeyen bir doğal kaynak için makul bir değer elde edemediler. OPEC üyeleri artık her yıl petrolün %37’sini üretiyor.² Üye ülkeler ayrıca dünyanın kanıtlanmış petrol rezervlerinin yaklaşık %80’ini kontrol ediyor.³

Not
OPEC üyeleri 1970’lerdeki petrol ambargosu sırasında maliyet enflasyonu yarattı.

OPEC 1973’te petrolü kısıtladığında fiyatları dört katına çıkardı. 2014 yılında kaya petrolü üreticileri OPEC’in tekel gücüne meydan okudu. Bunun sonucunda fiyatlar düştü. ABD kaya petrolünde bir patlama ve çöküş yarattılar.

2- Ücret Enflasyonu

Ücret enflasyonu, işçilerin ücret artışlarını zorlamak için yeterli kaldıraca sahip olması durumunda ortaya çıkar. Şirketler daha sonra daha yüksek maliyetleri tüketicilere yansıtır. Geçtiğimiz yıllarda asgari ücret görüşmeleri sonucunda yapılan artışlarla Türk vatandaşları bunu deneyimledi.

3- Doğal Afetler

Doğal afetler, arzı bozarak enflasyona neden olur. Bunun iyi bir örneği, 2011’de Japonya’da meydana gelen ve otomobil parçalarının arzını bozan depremdir. Aynı durum Katrina Kasırgası’ndan sonra da meydana geldi. Fırtına petrol rafinerilerini yok ettiğinde, petrol fiyatları fırladı.⁴

Doğal kaynakların tükenmesi de bir tür doğal afettir. Aynı etkiye sahiptir, arzı sınırlar ve enflasyona neden olur. Örneğin, aşırı avlanma nedeniyle balık fiyatları yükseliyor.

4- Devlet Düzenlemesi ve Vergilendirme

Dördüncü itici güç ise devlet düzenlemesi ve vergilendirmedir. Bu kurallar birçok başka ürünün arzını azaltabilir. Sigara ve alkole uygulanan vergiler, bu sağlıksız ürünlere olan talebi düşürmeyi amaçlıyordu. Bu gerçekleşmiş olabilir, ancak daha da önemlisi, fiyatları yükseltti ve enflasyona yol açtı.

5- Döviz Kurları

Beşinci neden döviz kurlarındaki değişimdir. Para biriminin değerinin düşmesine izin veren herhangi bir ülke daha yüksek ithalat fiyatlarıyla karşılaşacaktır. Yabancı tedarikçi, ürününün değerinin para biriminin değeriyle birlikte düşmesini istemez. Talep esnek değilse, fiyatı yükseltebilir ve kar marjını koruyabilir.

Esnek Olmayan Talep Nedir?

Esnek olmayan talep, insanların fiyat artsa bile mal veya hizmeti satın almaya devam etmesidir. Örneğin, esnek olmayan talep benzinde ortaya çıkar.

Çoğu insan, fiyat ne kadar artarsa artsın, sadece benzin almayı bırakamaz. Toplu taşıma gibi iyi alternatifleri olmayanlar için durum daha da kötüdür. İnsanların araç paylaşımına katılmak veya yakıt tasarruflu bir araç satın almak gibi alternatifler bulması zaman alır. O zamana kadar aynı miktarda benzine ihtiyaçları vardır.

Talep esnek olduğunda, insanlar daha yüksek fiyatları ödemezler. Sadece mal veya hizmetten daha az satın alırlar. Ya biraz farklı bir ürüne geçerler ya da onsuz yaşarlar.

Tek ailelik evler iyi bir örnektir. Fiyatlar artarsa, başka seçenekleri olur. Kiralayabilir, müstakil evler veya daireler satın alabilir veya hatta arkadaşları veya akrabalarıyla yaşayabilirler. Daha yüksek konut fiyatları ve daha yüksek benzin fiyatları, enflasyonun hayatınızı etkileme yollarından sadece birkaçıdır. Neyse ki, TCMB enflasyonu kontrol etmek için çok şey yapabilir.

Not
Maliyet enflasyonu ancak talebin nispeten esnek olmadığı durumlarda ortaya çıkabilir.

Maliyet Enflasyonu ve Talep Enflasyonu

Maliyet artışı enflasyonun iki nedeninden biridir. Diğeri ise talep enflasyonudur. Talep enflasyonu enflasyonun birincil nedenidir. Bir mal veya hizmete yönelik toplam talep toplam arzı aştığında ortaya çıkar ve tüketici talebindeki artışla başlar. Satıcılar daha yüksek talebi daha fazla arzla karşılamaya çalışır. Karşılayamazlarsa fiyatlarını yükseltirler.

Para arzının genişlemesi enflasyonun bir diğer nedenidir. Bu, hükümetin çok fazla para basması durumunda ortaya çıkar ve geçmişte hiperenflasyona neden olmuştur. Dört enflasyon türünden biridir. Diğer üç enflasyon türü “sürünen”, “yürüyen” ve “koşan” enflasyondur.

Para arzının genişlemesi ayrıca bir ülkenin merkez bankası banka kredisini genişlettiğinde de meydana gelir. Bunu genellikle faiz oranlarını düşürerek yapar.

Temel Çıkarımlar

Maliyet enflasyonu, bir mal veya hizmetin arzı değiştiğinde ancak talebi aynı kaldığında ortaya çıkar.
Genellikle bir tekel olduğunda, ücretler arttığında, doğal afetler meydana geldiğinde, düzenlemeler getirildiğinde veya döviz kurları değiştiğinde ortaya çıkar.
Maliyet enflasyonu nadirdir.

Sıkça Sorulan Sorular (S.S.S.)

Enflasyon nasıl ölçülür?

Çoğu analist enflasyonu ölçmek için Tüketici Fiyat Endeksi’ni (TÜFE) kullanır. TÜFE, bir tüketici malları sepetindeki ortalama fiyat değişikliklerini kümülatif olarak ölçer. Ölçüm, birçok farklı kategorideki fiyat değişikliklerini ortalama aldığından, belirli bir kişinin hissettiği enflasyonu mükemmel bir şekilde yansıtmaz.

Enflasyon hisse senetlerini nasıl etkiler?

Fiyatlar bir ekonominin genelinde genel olarak artarsa, hisse senedi fiyatlarının da artmasını bekleyebilirsiniz. Enflasyon sağlıklı, büyüyen bir ekonomiden kaynaklandığı sürece, hisse senetleri genellikle iyi performans gösterir. Ancak, enflasyon çok yükseldiğinde, hükümet daraltıcı mali politikaya yönelebilir. Faiz oranlarını artırmak ve borçlanma maliyetini artırmak gibi bu önlemler ekonomik faaliyeti yavaşlatabilir ve hisse senedi fiyatlarını düşürebilir.