Niceliksel Genişleme (Quantitative Easing, QE) Nedir?

8 ay önce
Niceliksel Genişleme Nedir? - Quantitative Easing Nedir? - QE Nedir?

Niceliksel Genişleme Nedir? - Quantitative Easing Nedir? - QE Nedir?

Niceliksel genişleme, TCMB’nin kriz zamanlarında ekonomiyi canlandırmak için kullandığı bir taktiktir. Para arzını arttırır ve uzun vadeli faiz oranlarını düşürür.

Niceliksel Genişleme (QE) Nedir?

Nicel genişleme (QE), bir merkez bankasının üye bankalarından uzun vadeli menkul kıymetler satın almasıyla gerçekleşir.1 Merkez bankası bu menkul kıymetleri satın alarak ekonomiye yeni para ekler; bu akışın bir sonucu olarak faiz oranları düşer ve insanların borç almasını kolaylaştırır.2

Nicel genişleme, TCMB’nin açık piyasa operasyonlarının genişlemesi olan bir para politikası aracıdır ve para arzını bu şekilde etkiler. Diğer araçlar arasında faiz oranlarını düşürmek de vardır; TCMB, politika faizi oranını düşürdükten sonra niceliksel genişlemeyi kullanır. (Politika faizi oranı, diğer tüm kısa vadeli oranların temelidir.)

Türkiye Cumhuriyeti’nde yalnızca Merkez Bankası bu benzersiz güce sahiptir. Bu yüzden bazı insanlar TCMB’nin para bastığını söylüyor.

Niceliksel Genişleme Nasıl Çalışır?

Merkez Bankası, üye bankalarından menkul kıymet satın alırken, tahviller gibi varlıklar karşılığında onlara nakit verir. Daha sonra fazladan nakit ödünç verilebilir.

TCMB ayrıca bankaların rezerv gereksinimini de kontrol eder; bu, ödünç verdiklerine kıyasla ellerinde tutmaları gereken fonların ne kadarı olduğudur. Rezervi düşürmek, bankaların paralarının daha fazlasını ödünç vermesini sağlar. Dışarı çıkan daha fazla para, para arzını artırır ve bu da faiz oranlarının düşmesine olanak tanır. Daha düşük oranlar, insanların borç alıp harcaması için bir teşviktir ve bu da ekonomiyi canlandırır.

Not
Bir banka, rezervlerinin üzerindeki mevduatları kredi olarak verir. Bu krediler daha sonra diğer bankalara yatırılır. Bu karşılık oranı Türk Lirası mevduatlar için %6, yabancı para mevduatlar için ise %11 olarak uygulanmaktadır. Böylece TCMB’nin 1 milyar liralık kredisi, ekonomik büyümede 10 milyar liraya ulaşabiliyor.

Niceliksel Genişlemenin Ekonomiyi Canlandırmasının Diğer Yolları

Nicel genişleme ekonomiyi üç şekilde daha canlandırır.

Nicel Genişleme Tahvil Getirilerini Düşük Tutar

Hükümet, genişlemeci mali politikayı karşılamak için büyük miktarda Hazine tahvili açık artırmaya çıkarıyor. TCMB Hazine tahvilleri satın aldıkça, talebi artırarak Hazine tahvili getirilerini düşük tutuyor (tahvillerde getiriler ve fiyatlar arasında ters bir ilişki vardır).

Hazine tahvilleri, tüm uzun vadeli faiz oranlarının temelidir. Bu nedenle, Hazine tahvilleri satın alarak nicel genişleme, otomobil, mobilya ve diğer tüketici borç oranlarını da uygun fiyatlı tutar. Uzun vadeli, sabit faizli borç için de aynı şey geçerlidir. Kredi oranları düşük tutulduğunda, bu konut piyasasını destekler. Şirket tahvillerindeki düşük oranlar, işletmelerin genişlemesini uygun fiyatlı hale getirir.

Nicel Genişleme Yabancı Yatırımı Çekiyor ve İhracatı Artırıyor

Para arzını artırmak, ülkenin para biriminin değerini de düşük tutar. Lira zayıfladığında, Türk hisseleri yabancı yatırımcılar için daha çekici hale gelir, çünkü paralarının karşılığında daha fazlasını alabilirler. Ayrıca ihracatı daha ucuz hale getirir.

Nicel Genişleme Enflasyona Yol Açabilir

Tek dezavantajı, niceliksel genişlemenin TCMB’nin hazine bonoları ve diğer menkul kıymetlerdeki varlıklarını artırmasıdır. Örneğin, 2021 Eylül ayında aktif büyüklüğü 1.2 trilyon lira iken Eylül 2023 e gelindiğinde 5.5 trilyon lira olmuştur.3

Not
Bazı uzmanlar niceliksel genişlemenin enflasyona, hatta hiperenflasyona neden olabileceğinden endişe ediyor.

TCMB ne kadar çok lira yaratırsa, mevcut liralar o kadar az değerli olur. Zamanla bu, tüm liraların değerini düşürür ve bu da daha az satın alma anlamına gelir. Sonuç enflasyondur.

Ekonomi gelişene kadar enflasyon gerçekleşmez. Bu gerçekleştiğinde, TCMB’nin defterlerindeki varlıklar da artar. TCMB’nin bunları satmakta hiçbir sorunu olmazdı. Varlıkları satmak para arzını azaltır ve enflasyonu söndürürdü.

Dünya Çapında Niceliksel Genişleme

Japonya, 2001’den 2006’ya kadar niceliksel genişlemeyi kullanan ilk ülke oldu. Bu, 2012’de Shinzo Abe’nin Başbakan seçilmesiyle yeniden başladı. Üç oklu programı “Abenomics” ile Japonya ekonomisi için reform sözü verdi.4

Avrupa Merkez Bankası, yedi yıllık kemer sıkma önlemlerinin ardından Ocak 2015’te niceliksel genişlemeyi benimsedi. 60 milyar euro cinsinden tahvil satın almayı kabul ederek euronun değerini düşürdü ve ihracatı artırdı. Bu satın alımları ayda 80 milyar euroya çıkardı.5 Aralık 2016’da, Nisan 2017’de satın alımlarını ayda 60 milyar euroya düşüreceğini duyurdu.6 Aralık 2018’de programı sonlandırdı.7

Amerika Birleşik Devletleri’nde Niceliksel Genişleme

Fed, 2008 yılında mali krizle mücadele etmek için dört tur niceliksel genişleme başlattı. Aralık 2008’den Ekim 2014’e kadar sürdü. Fed, diğer genişlemeci para politikası araçlarının sınırlarına ulaşması nedeniyle niceliksel genişlemeye başvurdu. Fed fon oranı ve iskonto oranı sıfırladı. Fed, bankalara rezerv gereksinimleri için faiz ödemeye bile başladı. Sonuç olarak, niceliksel genişleme, merkez bankasının krizi durdurmak için kullandığı birincil araç haline geldi.

Niceliksel genişleme, para arzına ve Fed’in bilançosuna yaklaşık 4 trilyon dolar ekledi. 2020’ye kadar, tarihin herhangi bir ekonomik teşvik programından kaynaklanan en büyük genişlemeydi. Fed’in bilançosu, Kasım 2008’deki 1 trilyon dolardan azdan Ekim 2014’te 4,4 trilyon dolara iki katına çıktı.

Sıkça Sorulan Sorular (S.S.S.)

Niceliksel genişleme ne zaman başladı?

Japonya, “Abenomics”in bir parçası olarak 2001 yılında niceliksel genişlemeyi başlattı. Japonya Merkez Bankası %2 enflasyon hedefi belirledi ve 2006’ya kadar bu hedefe ulaşmak için varlıklar satın aldı.

Niceliksel genişleme tahvil getirilerini nasıl etkiler?

Niceliksel genişleme tahvil getirilerini azaltır. Tahvil fiyatları yükseldiğinde getiriler düşer. Satıcılardan daha fazla alıcı olduğunda arz ve talep dengesi değişir ve fiyat artar. Tüm bir hükümetin alım gücünden yararlanarak, niceliksel genişleme tahvil fiyatlarını yükseltir ve tahvil getirilerini düşürür.

Temel Çıkarımlar

  • Niceliksel genişleme, bir merkez bankasının ekonomiyi canlandırmak için uzun vadeli menkul kıymetler satın almasıdır.
  • Niceliksel genişleme para arzını genişletir ve büyümeyi teşvik eder.
  • TCMB bunu 2018 mali kriziyle mücadele etmek için kullandı.
  • Niceliksel genişlemeyi 2020 durgunluğuna cevap olarak yeniden canlandırdı.
  1. Federal Reserve Bank of St. Louis. “Quantitative Easing Explained.” ↩︎
  2. Board of Governors of the Federal Reserve System. “Quantitative Easing and the ‘New Normal’ in Monetary Policy.” ↩︎
  3. DergiPark “TCMB Bilançosu ve Rezervlerinin Gelişimi, Eylül 2021-Eylül 2023” ↩︎
  4. Department of the Treasury. “Remarks of Under Secretary Sheets at the Harvard Law School Japan-U.S. Symposium on Building Financial Systems for the 21st Century.” ↩︎
  5. European Central Bank. “ECB Announces Expanded Asset Purchase Programme.” ↩︎
  6. European Central Bank. “Monetary Policy Decisions: April 27, 2017.” ↩︎
  7. European Central Bank. “Monetary Policy Decisions: December 13, 2018.” ↩︎

İlişkili Yazılar