Petrol Fiyatları Neden Yükselir ve Düşer?
Petrol Fiyatları Neden Yükselir ve Düşer?
Petrol fiyatları ve buna bağlı olarak akaryakıt fiyatları 2020’den beri yükselir içerisinde. 16 Ocak 2020’de normal benzinin litre fiyatı 7,10₺ civarındaydı. Nisan 2020’nin sonunda %31 düşerek 4,89₺’ye kadar geriledi ve ardından 27 Ağustos 2020’de %40 artarak 6,80₺’ye yükseldi ve 2021 ilk yarısına kadar neredeyse sabit kaldı. Haziran 2021’den sonra fiyatlar yukarı yönlü hareket ederek yılı %59’luk artışla 12,26₺’den kapattı. Devamında Rusya – Ukrayna savaşının tekrar hareketlenmesiyle hızla artışa geçen benzin fiyatları Mart 2022’ye gelindiğinde 20₺-22₺ aralığını görerek tarihi zirveleri çıktı ve yılı bu fiyat aralığının biraz altında kapattı. Haziran 2023’e geldiğimizde ülkenin içinde bulunduğu enflasyon ortamının da etkisiyle benzin fiyatları tekrar artışa geçerek yılı 35,08₺’den kapattı. Temmuz 2024’e geldiğimizde ise benzinin litre fiyatı tam olarak 45₺’den satılıyor.1
Coronavirüs pandemisine verilen tepki de dahil olmak üzere birçok faktörün birleşimi bu aşırı dalgalanmayı yarattı.
Akaryakıt Fiyatlarını Neler Etkiler?
Yüksek akaryakıt fiyatları büyük ölçüde yüksek ham petrol fiyatlarından kaynaklanmaktadır. Petrol maliyetleri normal akaryakıt fiyatının %43’ünü oluşturmaktadır. Geriye kalan %57’si dağıtım ve pazarlama, rafinasyon ve vergilerden gelmektedir. Bu girdiler petrol fiyatları kadar sık değişmez.2
Petrol fiyatları yükseldiğinde, sonunda pompada akaryakıt fiyatının da artmasını bekleyebilirsiniz. Petrol fiyatlarında (varil başına) 10 dolarlık bir artış, uzun vadede akaryakıt fiyatlarında (litre başına) 2.22 liralık (dolar kuru 33 olarak kabul edildi) bir artış anlamına geliyor.
Gaz fiyatları ve temel petrol fiyatları üç faktör tarafından belirlenir: arz ve talep, emtia tüccarları ve doların değeri.
Arz ve talep
Satın aldığınız çoğu şey gibi, arz ve talep hem gaz hem de petrol fiyatlarını etkiler. Talep arzdan fazla olduğunda fiyatlar yükselir ve bunun tersi de geçerlidir. Örneğin, yeni ABD kaya petrolü rezervlerinin keşfi 2014’te petrol arzını artırdı ve akaryakıt fiyatları düştü, ancak düşük fiyatlar birçok üreticiyi işsiz bıraktığında bu patlama tersine döndü.
Mevsimsel talep de petrol ve gaz fiyatlarını etkiler. Normalde, akaryakıt fiyatları her bahar yükselir. Aileler tatile gitmek için yola çıktıkça akaryakıt talebi yazın artar.
Emtia Tüccarları
Petrol, buğday ve altın gibi emtia tüccarları da yüksek akaryakıt fiyatlarına neden olur. Petrol ve gazı emtia vadeli işlem piyasalarından satın alırlar. Bu piyasalar, şirketlerin üzerinde anlaşılan bir fiyattan gelecekteki teslimat için akaryakıt sözleşmeleri satın almalarına olanak tanır. Ancak çoğu tüccarın mülkiyet alma niyeti yoktur. Bunun yerine, sözleşmeyi kârla satmayı planlarlar.
Hem gaz hem de petrol fiyatları bu vadeli sözleşmelerdeki iniş ve çıkışlardan etkilenir.
Fiyat, alıcıların gelecekte gaz veya petrol fiyatının ne olacağını düşündüğüne bağlıdır.
Bu şekilde emtia tüccarları, kendi kendini gerçekleştiren bir kehanet yaratır ve bu da bir varlık balonuna yol açar. Ne yazık ki bu balonun faturasını benzin pompasında biz ödüyoruz.
Doların Değeri
ABD dolarının değeri düştüğünde gaz ve petrol fiyatları da yükselir. Petrol fiyatları 2002 ile 2008 yılları arasında doların önemli ölçüde değer kaybetmesi nedeniyle yükseldi.
Petrol fiyatları kısmen bu nedenle 2014 sonları ile 2016 yılları arasında düştü.3 Güçlü dolar, Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) üyelerinin arzı sabit tutarken daha fazla para kazanmasına olanak sağladı.
Petrol Fiyatlarını Etkileyen Olaylar
Dünya çapındaki çatışmalardan mühendislik kazalarına kadar farklı durumların petrol fiyatlarını nasıl etkilediğini burada bulabilirsiniz.
| Tarih | Enflasyonun Nedeni |
|---|---|
| Şubat 2012 | İran’a karşı olası askeri operasyon endişesi |
| Mart 2012 | Petrol fiyatındaki artış |
| Ağustos 2012 | ABD rafinerileri kasırga nedeniyle kapatıldı |
| Eylül 2012 | Rafineri elektrik kesintisi nedeniyle Kaliforniya’da kıtlık (bölgesel) |
| Şubat 2013 | Mısır’da siyasi huzursuzluk |
| Nisan 2014 | Ukrayna, Nijerya ve Irak’ta siyasi huzursuzluk |
| Temmuz 2015 | Kaliforniya petrolü başka yere gönderildi. |
| Ağustos 2015 | ABD rafinerisinde kesinti |
| Kasım 2016 | OPEC üretimi kıstı |
| Ağustos 2017 | Kasırga üretim tesislerine zarar verdi |
| Mayıs 2018 | ABD’nin İran nükleer anlaşmasından çekilme kararı |
| Aralık 2019 | Aşırı üretim ve petrol talebinin yavaşlaması |
| Nisan 2020 | Küresel pandemi |
| Kasım 2020 | Kovid aşıları FDA onayına sunuldu |
| Şubat 2022 | Rusya Ukrayna’yı işgal ediyor |
Yüksek Akaryakıt Fiyatlarını Düşmeye Zorlayan Faktörler
Nisan-Eylül tatil sürüşü sezonu genellikle akaryakıt fiyatlarında artışa neden olur. Fiyatlar kışın düşme eğilimindedir çünkü ulaşım ihtiyaçları ve üretim maliyetleri daha düşüktür.
Petrol fiyatları genellikle arz arttığında düşer. Bunun birçok yolu olabilir; örneğin, OPEC daha fazla petrol çıkarmaya karar verebilir veya kaya petrolü üreticileri başka bir büyük yatak bulabilir veya yeni bir teknoloji benimseyebilir.
En önemlisi, tüm bu faktörlerin emtia tüccarları üzerindeki etkisidir. Petrol ve gaz fiyatlarının düşeceğine inanırlarsa, vadeli işlem sözleşmelerini artırmazlar. Hatta fiyatların daha da düşmesine izin verecek başka bir yatırım bile bulabilirler.
Akaryakıt Fiyatlarını Nasıl Düşürürüz?
Yapabileceğimiz en acil şey, daha az araç kullanarak veya yakıt verimliliğini artırarak akaryakıt kullanımımızı azaltmaktır. Yakıt verimliliğini artırmanın kolay bir yolu lastikleri şişirmektir. Motoru düzgün bir şekilde ayarlamak, bir arabanın yakıt tüketimini %4 oranında iyileştirebilir. Şehir sakinleri toplu taşımayı kullanabilir. Diğerleri işe gidip gelme süresini azaltmak için işlerine daha yakın bir yere taşınabilir.
Uzun vadede alternatif yakıtlı araçlara geçerek akaryakıt ihtiyacımızı değiştirebiliriz.
Bu eylemler yüksek akaryakıt fiyatlarını azaltabilir mi? Belki uzun bir süre devam ederlerse.
Temel Çıkarımlar
- Petrol maliyetleri akaryakıt maliyetlerinin %43’ünü oluşturur, bu nedenle ham petrolün fiyatı arttığında akaryakıt fiyatı da artar.
- Petrol ve akaryakıt fiyatlarını etkileyen birçok faktör vardır; mevsimsel talep, emtia spekülasyonu ve ABD dolarının değeri.
- Zaman içinde akaryakıt fiyatlarını potansiyel olarak düşürmek için tüketiciler ve hükümetler yakıt verimliliğine, alternatif yakıtlara ve toplu taşımaya öncelik verebilir.
Sıkça Sorulan Sorular (S.S.S.)
Benzin fiyatlarını kim kontrol ediyor?
Birçok politikacı düşen akaryakıt fiyatlarından pay almak istese de (ve yükselen fiyatlardan rakiplerini sorumlu tutsa da) akaryakıt fiyatları çoğunlukla piyasa güçlerinden etkilenir. Mevzuat ve politika akaryakıt fiyatlarını etkileyebilir, ancak fiyatları tek bir kişi veya kuruluş kontrol etmez.
Akaryakıt fiyatları Türkiye ekonomisini nasıl etkiler?
Benzin fiyatları ekonomi üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir. Tüketiciler yakıta daha fazla veya daha az harcadıklarında, diğer mal ve hizmetlere harcayacakları daha fazla veya daha az paraları olur, bu nedenle ekonomi genelinde talep üzerinde etkileri olabilir. Dahası, akaryakıt fiyatları ham petrol fiyatına dayanır ve ham petrol fiyatındaki dalgalanmalar enflasyon üzerinde etkilere sahip olabilir. Ham petrol fiyatlarındaki artışlar genellikle durgunluklardan önce gelir.
- Türkiye Petrolleri “Geçmiş Akaryakıt Fiyatları” ↩︎
- OPET “Akaryakıt Fiyatları Nasıl Oluşur?” ↩︎
- USB Varlık Yönetimi “Yüksek Petrol Fiyatları Piyasalar İçin Ne İfade Ediyor?” ↩︎
