Tüketici Fiyat Endeksi Nedir?

Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE), ev eşyaları ve hizmetleri için Türkiye fiyatlarının aylık bir ölçümüdür. Enflasyonu (yükselen fiyatlar) ve deflasyonu (düşen fiyatlar) bildirir. Her ikisi de sağlıklı bir ekonomiye zarar verebilir.

TÜFE Hesaplamasının Tanımı ve Örneği

Tüketici fiyat endeksi(TÜFE), ekonomistler tarafından tüketicilerin satın aldığı tipik bir mal ve hizmet “sepetindeki” fiyat değişikliklerini izlemek için kullanılan ölçümdür. TCMB, ekonomik büyümenin istikrarlı olmasını sağlamak için fiyat değişikliklerini takip eder. TCMB, çok fazla enflasyon veya deflasyon tespit etmesi durumunda müdahale etmek için para politikası araçlarını kullanır.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), belirli bir aydaki bir mal sepetinin ortalama ağırlıklı maliyetini alıp aynı sepetin bir önceki aydaki ağırlıklı maliyetine bölerek TÜFE’yi hesaplar. Daha sonra değişim oranını elde etmek için bu yüzdeyi 100 ile çarpar.¹

Denklem şu şekilde hesaplanır:

TÜFE Nasıl Çalışır?

Tüketici Fiyat Endeksi, hane halkları tarafından yaygın olarak satın alınan mal ve hizmetlerin bir kesitinin fiyatlarını temsil etmektedir.

TÜFE hesaplamalarında kullanılacak ana grup ağırlıkları belirlendi. Buna göre, gıda ve alkolsüz içeceklerin ağırlığı yüzde 24,98, konutun ağırlığı yüzde 14,2 ve ulaştırmanın ağırlığı yüzde 17,35 olarak belirlendi.²

Ana gruplardan biri olan konut, ev fiyatları yüksek olsa bile düşük kiralar nedeniyle TÜFE yanlış enflasyon değeri verebilir. Düşük faiz oranları daha fazla ev alımını teşvik ettiğinden, düşük kiralar daha az kiracıdan ve artan boş kontenjanlardan kaynaklanabilir. Aynı zamanda artan piyasa hareketliliği nedeniyle konut fiyatları da artabilir.

TÜFE, aşırı fiyat dalgalanmalarına sahip iki emtiayı ölçer: gıda ve enerji emtiaları (petrol ve benzin). Bu ürünler emtia piyasasında sürekli olarak işlem görmektedir. Tüccarlar, petrol üreten ülkelerdeki savaşlar veya kuraklık gibi haberlere göre fiyatları yukarı veya aşağı doğru teklif edebiliyor. TÜFE genellikle sonuç olarak bu fiyat dalgalanmalarını yansıtır.

“Çekirdek” TÜFE, değişken gıda ve enerji fiyatları sorununu bunları hariç tutarak çözmektedir. TCMB geçmişte, faiz oranının (bankalar arasındaki gecelik kredi faiz oranı) artırılıp artırılmayacağına karar verirken çekirdek TÜFE’yi dikkate alıyordu. Çekirdek TÜFE faydalıdır çünkü gıda, petrol ve gaz fiyatları değişkendir ve TCMB’in araçları yavaş etki eder.

TÜFE TCMB’yi Nasıl Etkiler?

TCMB, enflasyonu önlemek için ekonomi politikalarının değiştirilmesi gerekip gerekmediğini belirlemek için TÜFE’yi kullanıyor.

Enflasyon oranının çok yüksek olduğunu fark ettiğinde ekonomik büyümeyi yavaşlatmak için daraltıcı para politikasını kullanıyor. Kredileri daha pahalı hale getirmek için faiz oranını değiştiriyor, bu da para arzını (piyasaya izin verilen toplam kredi miktarını) sıkılaştırıyor. Yavaşlayan büyüme ve talep fiyatlar üzerinde aşağı yönlü baskı oluşturuyor. Bu, ekonomiyi yılda %2 ila %3 arasında sağlıklı bir büyüme oranına döndürür.

TÜFE Diğer Devlet Kurumlarını Nasıl Etkiler?

Hükümet, Sosyal Güvenlik alıcılarının ve mali yardım sağlayan diğer hükümet programlarının fayda düzeylerini iyileştirmek için TÜFE’yi kullanıyor.

TÜFE Konut ve Yatırımları Nasıl Etkiler?

Ev sahipleri, sözleşmelerdeki gelecekteki kira artışlarını belirlemek için TÜFE’yi kullanıyor.

Artan TÜFE tahvil fiyatlarını da baskılayabilir. Sabit getirili yatırımlar enflasyon sırasında değer kaybetme eğilimindedir. Yatırımcılar, bunun sonucunda oluşan değer kaybını telafi etmek için bu yatırımlardan daha yüksek getiri talep ediyor.

Bu getiri talepleri faiz oranlarını artırabilir ve bu da borç alan işletmelerin genişleme maliyetlerini artırır. Net etki, hisse senedi piyasasını olumsuz etkileyebilecek kazançlardaki azalmadır.

Örnekler

Türkiye’nin yıllara göre enflasyon oranı, TÜFE’deki dalgalanmaların eskiden çok daha kötü olduğunu gösteriyor. Enflasyon 1999’da yıllık %125’e ulaştı. Aynı yıl ekonomide %6,4 oranında bir küçülme yaşanmıştır. Enflasyonun yükseldiği ve ekonominin daraldığı ekonomik duruma “stagflasyon” denir.

TÜFE’nin Faydaları

TÜFE, sağlıklı bir ekonomi için en büyük tehditlerden biri olan enflasyon oranını ölçer. Geliriniz artan fiyatlarla aynı hızda ilerlemiyorsa enflasyon yaşam standardınızı düşürür; yaşam maliyetiniz zamanla artar.

Yüksek bir enflasyon oranı ekonomiye zarar verebilir. Her şeyin maliyeti daha olur, bu nedenle üreticiler daha az üretir ve işçileri işten çıkarmak zorunda kalabilirler. TÜFE, bu faktörleri ölçmemizi sağlar.

Temel Çıkarımlar

• Tüketici Fiyatları Endeksi ekonomideki enflasyon ve deflasyonu ölçerek raporlamaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu(TÜİK), TÜFE’yi hesaplar ve bir önceki aya göre değişim yüzdesini yayınlar
• TCMB, enflasyonu önlemek için ekonomi politikalarını değiştirip değiştirmeyeceğini belirlemek için TÜFE’yi kullanıyor.
• Ekonomistlerin beklentilerine paralel olarak Nisan ayında %3,18 oranında artış yaşandı. TÜFE Nisan 2023’e göre %69,8 arttı.³

1. Wikipedia “Tüketici fiyat endeksi” ↩︎
2. Anadolu Ajansı “TÜFE Sepeti” ↩︎
3. TÜİK “Tüketici Fiyatları” ↩︎