Vadeli İşlem Sözleşmesi Nedir?

Vadeli işlem sözleşmesi esasen gelecekte bir varlığı satın alma veya satma vaadidir ve borsacılar bu vaatleri satın alabilir ve satabilirler. Vadeli işlem sözleşmesi bu varlıkların işlem göreceği fiyatı ve işlemin gerçekleşeceği zamanı tanımlar.

Vadeli İşlem Sözleşmesi Tanımı ve Örneği

Vadeli işlem sözleşmesi, halka açık bir borsada bir varlığı satın alma veya satma anlaşmasıdır. Sözleşme, satıcının varlığı ne zaman teslim edeceğini ve fiyatının ne olacağını belirtir. Vadeli işlem sözleşmesinin temel varlığı genellikle bir emtia, hisse senedi, tahvil veya para birimidir. Vadeli işlem sözleşmeleri bir temel varlığa karşılık geldiğinden türevlere örnektir.

• Alternatif isim: Vadeli İşlemler

Vadeli işlem sözleşmesi, işletmelere bir varlığın fiyatının gelecekte ne olacağı konusunda belirli bir kesinlik düzeyi sağlar ve bu da daha iyi planlamaya olanak tanır. Örneğin, buğday eken bir çiftçi, hasat zamanı geldiğinde ürünün ne kadara satılacağına dair bir fikre sahip olabilir. Bu arada yatırımcılar ve spekülatörler, bu varlıklardaki beklenen fiyat değişikliklerinden kar elde ettikleri için vadeli işlem sözleşmelerinden faydalanırlar.

Vadeli İşlem Sözleşmesi Nasıl Çalışır?

Vadeli işlem sözleşmeleri;

• Borsa İstanbul (BIST) Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VIOP)
• Chicago Mercantile Exchange (CME) – ABD
• Intercontinental Exchange (ICE) – ABD
• Eurex – Almanya
• London International Financial Futures Exchange (LIFFE) – İngiltere
• Tokyo Commodity Exchange (TOCOM) – Japonya

gibi halka açık bir borsada işlem görmektedir.

Vadeli işlem borsasının rolü, bir borsanın rolüne benzer. Hisse senedi ticaretinde olduğu gibi, borsalar vadeli işlemlerde ticaret yapmak için güvenli ve verimli bir yer sağlar. Sözleşmeler borsanın takas merkezinden geçer. Teknik olarak, takas merkezi tüm sözleşmeleri alır ve satar.

Tek bir vadeli işlem sözleşmesi çok spesifik olmalıdır. Aynı varlık, miktar ve kalite için olmalıdır. Ayrıca aynı teslimat ayı ve lokasyon için olmalıdır.

Vadeli İşlem Sözleşmeleri Ekonomiyi Nasıl Etkiler?

Vadeli işlemler şirketlerin fiyatları sabitlemesine yardımcı olur, böylece hem alıcılar hem de satıcılar faydalanır. Örneğin bir ulaştırma şirketi, benzin için garantili bir fiyatı sabitlemek için vadeli işlemleri kullanabilir. Bu, ulaştırma şirketinin benzin için piyasa fiyatlarına bağımlı olsaydı yapabileceğinden daha doğru bir şekilde geleceğe yönelik bütçeleme yapmasını sağlar.

Benzer şekilde, çiftçiler, hayvanlarının veya ürünlerinin satış fiyatını sabitlemek için vadeli işlemleri kullanırlar. Ayrıca, bir sözleşme kapsamında malların mülkiyetini nasıl (ve nereye) devredeceklerini de planlayabilirler. Tıpkı ulaştırma şirketinin gaz vadeli işlemleri satın alması gibi, emtia vadeli işlemleri satan çiftçiler de değişen tüketici talebi ve diğer değişkenler konusunda endişelenmeden gelecekteki gelirleri ve maliyetleri daha doğru bir şekilde planlayabilirler.

Hedge fonları, emtia piyasasında daha fazla kaldıraç elde etmek için vadeli işlem sözleşmelerini kullanır. Aslında herhangi bir emtiayı satın alma, satma veya fiziksel olarak onunla etkileşime girme niyetleri yoktur. Bunun yerine, kendilerine para kazandıracak bir fiyattan dengeleyici bir sözleşme satın almayı planlarlar. Bir bakıma, o emtianın gelecekteki fiyatının ne olacağına bahse girerler.

Vadeli İşlem Sözleşmelerinin Türleri

Vadeli işlem sözleşmeleri emtialar, hisse senetleri, tahviller veya dövizler için yazılır.

Emtialar

Emtialar buğday, altın veya petrol gibi sert varlıklardır. Bunlardan en önemlisi petrol vadeli işlemleri olabilir çünkü petrol fiyatlarını belirlerler. Petrol fiyatları ise benzin istasyonunda ödediğiniz fiyatın başlıca belirleyicisidir. Petrol fiyatlarındaki artış, benzin istasyonu fiyatını da artıracaktır.

Hisse Senetleri ve Tahviller

Borsacılar ekonomik trendde bir değişim hissettiklerinde finansal araç vadeli işlemleriyle işlem yapabilirler. Örneğin, oranların düşeceğini düşünürlerse, tahviller için bir vadeli işlem sözleşmesi satın alabilirler (çünkü faiz oranları düştüğünde tahvil fiyatları yükselir). Borsacılar hisse senetlerinin yükseleceğini düşünürse, BIST 100’e karşılık gelen vadeli işlemler satın alabilirler.

Döviz

Dövizler için vadeli işlem sözleşmeleri çiftler halinde yazılır. Bu, belirli bir miktardaki bir dövizi başka bir miktardaki dövizle değiştirme vaadidir. Örneğin, bir borsacı ABD dolarının değerinin Euro’nun değerine kıyasla artacağına inanıyorsa, o zaman kendi hislerine uyan bir USD/EUR vadeli işlemi satın alacaktır.

Vadeli İşlem Sözleşmesi ve Vadeli Sözleşme

Vadeli sözleşmeler de vadeli işlem sözleşmelerine benzer, ancak anlaşılması önemli olan bazı temel farklılıklar vardır. Farklılıkları düşünmenin en basit yolu, vadeli sözleşmenin vadeli işlem sözleşmesinin daha kişiselleştirilmiş bir biçimi olmasıdır. Bir vadeli sözleşme için teslimat süresi ve satın alma fiyatı, alıcının ve satıcının özel ihtiyaçlarını karşılamak üzere özelleştirilmiştir.

Bu düzeyde özelleştirme bazı dezavantajlarla birlikte gelir. Borsalar yalnızca standartlaştırılmış sözleşmelerin ticaretine izin verir. Vadeli işlemler özelleştirilmiş olduğundan, standartlaştırılmış borsaların dışında veya doğrudan işlem görürler. Bir borsada işlem görmediklerinden, vadeli işlemlerde daha az hesap verebilirlik vardır ve daha yüksek bir temerrüt riski taşırlar.

Temel Çıkarımlar

• Vadeli işlem sözleşmesi, gelecekte belirli bir günde belirli bir fiyattan bir varlığın ticareti için yapılan bir anlaşmadır.
• Vadeli işlem sözleşmeleri, şirketlerin riski dengelemesine ve yaklaşan çeyrekler için daha iyi plan yapmasına olanak tanır.
• Vadeli işlem sözleşmeleri, petrol gibi emtialar veya hisse senetleri, tahviller ve dövizler gibi finansal araçlar için yazılabilir.