Örnekler ve Formüllerle Talebin 5 Belirleyicisi

Talep ekonomik büyümeyi yönlendirir. İşletmeler karlarını artırmak için talebi artırmak isterler. Hükümetler ve merkez bankaları durgunluğu sona erdirmek için talebi artırmak ister. Enflasyonla mücadele etmek için iş döngüsünün genişleme aşamasında bunu yavaşlatırlar. Ücretli hizmetler sunuyorsanız bunlara olan talebi artırmaya çalışmalısınız.

Talebin 5 Belirleyicisi

Talebin beş belirleyicisi şunlardır:

• Mal veya hizmetin bedeli
• Alıcıların geliri
• İlgili mal veya hizmetlerin fiyatları (tamamlayıcı veya belirli bir ürünle birlikte satın alınan veya bir ürün yerine satın alınan ikame ürünler)
• Tüketicilerin zevkleri veya tercihleri
• Gelecekte ürün fiyatlarının yükselip düşmeyeceğine ilişkin tüketici beklentileri

Toplam talebin altıncı belirleyicisi piyasadaki alıcı sayısıdır.

Talep Denklemi veya Fonksiyonu

Bu denklem talep ile onun beş belirleyicisi arasındaki ilişkiyi ifade eder:

qD = f (fiyat, gelir, ilgili malların fiyatları, zevkler, beklentiler)¹

Gördüğünüz gibi bu 2 + 2 = 4 gibi basit bir denklem değil. Tüketicilerin talep edeceği miktarı tam olarak tahmin eden bir denklem oluşturmak o kadar da basit değil.

Bunun yerine, bu denklem talep ile onun temel faktörleri arasındaki ilişkiyi vurgulamaktadır. Talep edilen miktar (qD) beş faktörün bir fonksiyonudur: fiyat, alıcı geliri, ilgili malların fiyatı, tüketici zevkleri ve gelecekteki arz ve fiyata ilişkin tüketici beklentileri. Bu faktörler değiştikçe talep edilen miktar da değişir.

Her Belirleyici Talebi Nasıl Etkiler?

Her faktörün talep üzerindeki etkisi benzersizdir. Örneğin diğer tüm faktörler eşitken alıcıların geliri arttığında talebin de artması beklenir. Çünkü alıcının daha fazla parası var ve onu harcama olasılığı daha yüksek. Ancak ilgili malların fiyatı gibi diğer faktörler arttığında talep düşebilir.

Her belirleyicinin etkisini incelemeden önce, bu faktörlerin bir boşlukta değişmediğini belirtmek önemlidir. Tüm faktörler her zaman değişim halindedir. Bir belirleyicinin talebi nasıl etkilediğini anlamak için öncelikle diğer tüm belirleyicilerin değişmediğini varsayımsal olarak varsaymalısınız.¹

Yani, ceteris paribus, işte her bir unsurun talebi nasıl etkilediği.

Fiyat

Talep kanunu, fiyatlar arttığında talep miktarının azaldığını belirtir. Bu, fiyatlar düştüğünde talebin artacağı anlamına gelir. İnsanlar, diğer her şeyin eşit olması durumunda, satın alma kararlarını fiyata göre verirler. Her fiyat seviyesinde satın alınan kesin miktar, talep çizelgesinde açıklanmaktadır. Daha sonra talep eğrisini göstermek için bir grafik üzerinde çizilir.

Talep edilen miktar fiyata çok fazla tepki veriyorsa buna esnek talep denir. Fiyat ne olursa olsun talep fazla değişmiyorsa bu esnek olmayan taleptir.

Gelir

Gelir arttığında talep edilen miktar da artacaktır. Gelir düştüğünde talep de azalacaktır. Ancak geliriniz iki katına çıkarsa, belirli bir mal veya hizmeti her zaman iki katı kadar satın alamazsınız. Ne kadar zengin olursanız olun satın almak isteyeceğiniz dondurma miktarı sınırlıdır ve bu marjinal faydanın bir örneğidir.

İlk dondurmanın tadı çok lezzetlidir. Başka bir tane daha olabilir. Ancak bundan sonra marjinal fayda, artık istemediğiniz noktaya kadar azalmaya başlar.

İlgili Mal veya Hizmetlerin Fiyatları

Tamamlayıcı mal veya hizmetlerin fiyatları, talep ettiğiniz ürünün kullanım maliyetini yükseltir, dolayısıyla daha azını istersiniz. Örneğin, Türkiye’de yüksek akaryakıt fiyatı nedeniyle talep gören dizel araçlar terk ediliyor. Son bir yılda otomobil alıcılarının dizel tercihi yüzde 25 düştü.³ Dizel bu araçlar için tamamlayıcı bir maldır. Dizel fiyatlarıyla birlikte dizel araç kullanmanın maliyeti de arttı.

Bir ikamenin fiyatı yükseldiğinde ise tam tersi bir tepki ortaya çıkar. Bu gerçekleştiğinde, insanlar mal veya hizmetten daha fazlasını, onun yerine geçenlerden daha azını isteyeceklerdir. Apple’ın iPhone’ları ve iPod’larıyla sürekli yenilik yapmasının nedeni budur. Yeni bir Android telefon gibi bir alternatif daha düşük bir fiyata ortaya çıktığında, Apple daha iyi bir ürünle ortaya çıkıyor. O zaman Android artık bir alternatif değil.

Zevkler

Halkın arzuları, duyguları veya tercihleri bir ürün lehine değiştiğinde talep edilen miktar da değişir. Aynı şekilde, zevkler buna aykırı olduğunda, bu da talep edilen miktarı azaltır. Marka reklamcılığı tüketim mallarına olan arzuyu artırmaya çalışır.

Beklentiler

İnsanlar bir şeyin değerinin artacağını umduklarında daha fazlasını talep ederler. Bu, ABD’de 2005 yaşanan konut balonunu açıklamaya yardımcı oluyor. Konut fiyatları yükseldi, ancak insanlar fiyatların artmaya devam edeceğini bekledikleri için ev almaya devam etti. Fiyatlar, balon 2007’de patlayana kadar artmaya devam etti. Yeni ev fiyatları, Mart 2007’deki zirve noktası olan 262.200 $’dan %22 düşerek Ekim 2010’da 204.200 $’a düştü.⁴ Ancak fiyat düşmesine rağmen talep edilen miktar artmadı ve satışlar 2005’te 1,2 milyonluk zirveden 2011’de 306.000’e düştü.⁵

Peki fiyat düşerken neden talep edilen miktar artmadı? Bunun nedeni kısmen ekonominin daha geniş anlamda bir durgunluk yaşamasıydı. İnsanlar fiyatların düşmeye devam edeceğini bekliyordu, bu nedenle ev alma konusunda aciliyet hissetmiyorlardı. Yüksek faizli ipotek krizi nedeniyle piyasaya rekor düzeyde haciz girdi. İnsanlar gelecekteki ev fiyatlarının da artacağını tahmin edene kadar evlere olan talep artmadı.

Piyasadaki Alıcı Sayısı

Tüketici sayısı genel veya “toplam” talebi etkiler. Pazara daha fazla alıcı girdikçe talep artar. Fiyatlar değişmese bile bu doğrudur. ABD bunu 2005’teki konut balonu sırasında gördü. Düşük maliyetli ve yüksek faizli ipotekler, ev almaya gücü yeten insan sayısını artırdı. ⁶ Piyasadaki toplam alıcı sayısı arttı. Bu durum konut talebini artırdı. Konut fiyatları düşmeye başladığında pek çok kişi ipoteklerini karşılayamayacaklarını fark etti. O noktada haciz koydular. Bu, alıcı sayısını azalttı ve talebi düşürdü.

Temel Çıkarımlar

• Ekonomide talep, fiyat, gelir, ilgili malların fiyatları, tüketici tercihleri, beklentiler ve piyasadaki alıcı sayısı gibi faktörler tarafından yönlendirilir.
• Bireysel talebin belirleyicilerini anlamak, işletmelerin tüketici davranışını öngörmesi ve satış hedeflerine ulaşması açısından çok önemlidir.
• Talebin esnekliği veya fiyattaki değişimin tüketici talebini ne kadar etkilediği, ikame maddelerin bulunabilirliği, ürünün ihtiyaç mı yoksa lüks mü olduğu gibi faktörlere bağlı olarak değişir.

Sıkça Sorulan Sorular (S.S.S.)

Talep kanunu nedir?

Talebin temel yasası, fiyatlar arttıkça talebin düştüğünü ve bunun tersinin de geçerli olduğunu belirtir. Ancak talebi belirleyen diğer dört faktörde herhangi bir değişiklik olmadığı varsayılmaktadır.

Talebin esnekliğini etkileyen faktörler nelerdir?

Talebin fiyata göre ne kadar esnek olduğunu etkileyen en büyük faktörlerden ikisi, ikame maddelerin bulunabilirliği ve ürünün bir zorunluluk mu yoksa lüks mü olduğudur. Zamanla talep her zaman kısa vadede olduğundan daha esnek olacaktır çünkü fiyatlar yüksek kalırsa ikame ürünler bulmak için daha fazla zamanınız olacaktır.

1. The University of Victoria. “Principles of Microeconomics. Chapter 3.3. Other Determinants of Demand.” ↩︎
2. The University of Victoria. “Principles of Microeconomics. Chapter 3.3. Other Determinants of Demand.” ↩︎
3. OdaTv “Dizel otomobil aşkı bitiyor” ↩︎
4. Census Bureau. “Median and Average Sales Prices of New Homes Sold in United States.” ↩︎
5. Census Bureau. “New Residential Sales, Historical Time Series,” Download “Houses Sold” XLS. Use tab “Sold Annually.” ↩︎
6. Federal Reserve History. “Subprime Mortgage Crisis.” ↩︎