GSYİH Bileşenleri: Açıklama, Formül ve Grafik
GSYİH Bileşenleri: Açıklama, Formül ve Grafik
GSYİH bileşenleri kişisel tüketim, işletme yatırımı, hükümet harcamaları ve net ihracattır.1 Bu dört bileşen size bir ülkenin ne üretmede iyi olduğunu ve genel ekonomisinin ne kadar sağlam olduğunu söyler.
Yıllık GSYİH, ülkenin yıl boyunca toplam ekonomik çıktısıdır. Aslında o ekonomide ne harcandığının bir ölçüsüdür. Tek istisna, resmi olarak kaydedilmeyen veya vergilendirilmeyen ve bu nedenle GSYİH’ye dahil edilmeyen gölge veya kara ekonomidir.
GSYİH Formülü
GSYİH bileşenleri hesaplama formülü Y = C + I + G + NX’tir.
Başka bir deyişle, GSYİH, ithalat eksi ihracat olan tüketim (C), yatırım (I), hükümet harcamaları (G) ve net ihracatın (NX) toplamıdır.
2023’te Türkiye GSYİH’si %59,1 kişisel tüketim, %30,3 ticari yatırım, %13,1 hükümet harcamaları ve negatif %2,5 net ihracattan oluşmaktaydı.2
İşte Türkiye İstatistik Kurumu’nun Türkiye GSYİH’sini bu dört bileşene nasıl böldüğü.
1- Kişisel Tüketim Harcamaları
Tüketici harcamaları genellikle toplam Türkiye üretiminin neredeyse %60’ına katkıda bulunur. 2023’te bu 15,7 trilyon liraydı.3 En yakın milyara yuvarlanırlar. TÜİK kişisel tüketim harcamalarını mal ve hizmetlere ayırır.
Mallar
Mallar somut nesnelerdir. Bunlar daha da küçük iki bileşene ayrılır. Birincisi, otomobiller ve mobilyalar gibi dayanıklı mallardır. Bunlar, üç yıl veya daha fazla kullanım ömrüne sahip ürünlerdir. İkincisi, yakıt, yiyecek ve giyim gibi dayanıklı olmayan mallardır. Perakendecilik sektörü, tüm bu malları tüketiciye ulaştırdığı için ekonominin kritik bir bileşenidir.
Hizmetler
Hizmetler ücretli yardım, destek veya bilgidir. Çoğu somut değildir, ancak TÜİK ayrıca depolanamayan ve satın alındığında tüketilen malları da içerir. Genellikle, büyük ölçüde bankacılık ve sağlık hizmetlerindeki genişleme sayesinde GSYİH’ye katkıda bulunur. Çoğu hizmet, ihraç edilmesi zor olduğu için Türkiye’de tüketilir.
Kişisel tüketim Türkiye ekonomisinin neden bu kadar büyük bir bölümünü oluşturuyor? Türkiye, kolayca erişilebilen bir coğrafi konumda büyük bir yerel nüfusa sahip olduğu için şanslı. Neredeyse yeni ürünler için büyük bir test pazarı gibi. Bu avantaj, Türk işletmelerinin tüketicilerin ne istediğini bilmede mükemmel hale geldiği anlamına geliyor.
2- İşletme Yatırımı
İşletme yatırımı, şirketlerin tüketim malları üretmek için yaptığı satın alımları içerir. Ancak her satın alım sayılmaz. Bir satın alım yalnızca mevcut bir ürünü değiştiriyorsa, GSYİH’ye eklenmez ve sayılmaz. Satın alımların sayılması için yeni tüketim malları yaratmaya gitmesi gerekir.
2023’te işletme yatırımları yaklaşık 8 trilyon liraydı veya toplam GSYİH’nin yaklaşık %30,3’üydü.
3- Devlet Harcamaları
Devlet harcamaları 2023’te %13,1’lik bir oran ile 3,4 trilyon liraydı.
4- Mal ve Hizmetlerin Net İhracatı
İthalat ve ihracatın GSYİH üzerinde zıt etkileri vardır. İhracat GSYİH’ye eklenir ve ithalat çıkarılır.
Türkiye ihraç ettiğinden daha fazla ithalat yaparak bir ticaret açığı yaratmaktadır. Türkiye , yerel petrol üretimindeki kazanımlara rağmen hala çok fazla petrol ithal etmektedir.
Hizmetlerin ihracatı zordur. 2023’te ithalat 9,1 trilyon lira, ihracat ise 8,4 trilyon lira olarak gerçekleşti. Sonuç olarak, uluslararası ticaret GSYİH’den yaklaşık 700 milyar lira çıkardı.
Üretim yöntemine göre GSYH hesabında sektörlerin payları, cari fiyatlarla, 2022, 2023
Temel Çıkarımlar
- GSYİH, belirli bir muhasebe dönemi içinde bir ekonominin tüm nihai giderlerinin veya toplam ekonomik çıktısının toplamıdır.
- Kaydedilmemiş ve vergilendirilmemiş kısım olan yeraltı ekonomisinin çıktısını içermez.
- Türkiye, GSYİH’yi hesaplamak için dört ana bileşen kullanır: kişisel tüketim harcamaları, işletme yatırımları, hükümet harcamaları ve net ihracat
- Tüketici harcamaları genellikle GSYİH’nin yaklaşık %50’den fazlasını oluşturur; perakende ve hizmet sektörleri Türkiye ekonomisinin kritik bileşenleridir.
Sıkça Sorulan Sorular (S.S.S.)
İyi bir GSYİH nedir?
Her ülke nüfus büyüklüğü ve kaynakları bakımından farklılık gösterdiğinden, belirlenmiş bir “iyi GSYİH” yoktur. Ekonomistler genellikle yılda %2 ile %3 arasında olduğu konusunda hemfikir oldukları ideal GSYİH büyüme oranına odaklanırlar. Bir ülkenin GSYİH’si bu oranda büyüyorsa, genellikle aşırı enflasyonun olumsuzlukları olmadan ekonomik büyümenin faydalarını elde eder. Ancak, bir ülkenin ekonomik sağlığının sayısız faktöre dayandığını unutmamak önemlidir.
Nominal GSYİH ile reel GSYİH arasındaki fark nedir?
Nominal GSYİH enflasyona göre ayarlanmazken, reel GSYİH bunu yapar. Bu, reel GSYİH’yi zaman içinde ekonomik değişimin daha doğru bir ölçüsü haline getirir.
En yüksek GSYİH hangi ülkededir?
Dünya Bankası’na göre ABD en yüksek toplam GSYİH’ye sahiptir. Ancak, ABD bir ülkenin ekonomik çıktısını nüfusuyla karşılaştıran kişi başına GSYİH açısından yalnızca 12. sırada yer almaktadır. Kişi başına en yüksek GSYİH Monako’dadır.4 5
- Federal Reserve Bank of St. Louis. “Graphing GDP Components With Our New Release View.” ↩︎
- TÜİK “Yıllık GSYİH” ↩︎
- TÜİK “Yıllık GSYİH” ↩︎
- The World Bank. “GDP (Current US$).” ↩︎
- The World Bank. “GDP per Capita (Current US$).” ↩︎
