Talep Enflasyonu Nedir?

Talep enflasyonu, bir mal veya hizmete yönelik toplam talebin toplam arzı aşması durumunda ortaya çıkar. Tüketici talebinin artmasıyla başlar. Satıcılar bu artışı daha fazla arzla karşılıyor. Ancak ilave arz olmadığında satıcılar fiyatlarını yükseltiyor. Bu, “fiyat enflasyonu” olarak da bilinen talep enflasyonuna neden olur.

Enflasyonun en yaygın nedenidir.¹ Diğer neden olan maliyet enflasyonu ise daha nadirdir. Toplam arzın azalması veya bu arzın maliyetinin artmasıyla başlar. Tedarikçiler fiyatları yükseltir çünkü tüketicilerin bunu ödeyeceğini bilirler. Bu duruma “esnek olmayan talep” denir.

Talep Enflasyonun Altı Nedeni

Talep enflasyonun altı nedeni vardır.

1- Büyüyen Bir Ekonomi

Birincisi büyüyen bir ekonomi. Bireyler kendilerini güvende hissettiklerinde tasarruf etmek yerine daha çok harcama yaparlar. Çünkü evlerinin veya diğer yatırımlarının değer kazanacağını bilirler. Aynı zamanda hükümetin de ekonomiyi yönlendirmede doğru şeyi yaptığını düşünürler. Ayrıca otomobil veya ev kredileri veya kredi kartları toplam borcunda artış gözlemlenebilir. Çok fazla borçlanmazlarsa bu sağlıklı bir enflasyon nedenidir. Kademeli ve istikrarlı fiyat artışları yaratır.

2- Enflasyon Beklentisi

Eski FED Başkanı Ben Bernanke bunu şu şekilde açıkladı.² “İnsanlar enflasyonu bekledikleri anda gelecekte daha yüksek fiyatlardan kaçınmak için bir şeyleri şimdi satın alacaklar. Bu, talebi artırır ve bu da talep enflasyonunu yaratır. Enflasyon beklentisi bir kez ortaya çıktığında onu ortadan kaldırmak zordur. Örneğin, işletmeler 1970’lerde daha yüksek faiz oranları ve enflasyon bekliyordu. Bu dört nala koşan enflasyon yarattı. Aynı zamanda Başkan Nixon, ekonomik büyümeyi yavaşlatan ücret-fiyat kontrollerini uygulamaya koydu.³ Bu kombinasyon ise bir stagflasyon yarattı.” ⁴

3- Para Arzının Aşırı Genişlemesi

İşte o zaman çok az malın peşinde çok fazla para olur. Bu, hükümetin çok fazla para basması durumunda ortaya çıkar. Genelde hükümetler borcunu ödemek için bunu yaparlar. Aşırı para arzı hiperenflasyonun temel nedenidir. TCMB’nin bankacılık sistemine çok fazla kredi koyması durumunda da bu durum ortaya çıkabilir.

5- İhtiyari Maliye Politikası

Keynesyen ekonomi teorisine göre hükümet harcamaları talebi artırır.⁵ Örneğin askeri harcamalar askeri teçhizat fiyatlarını artırır. Hükümet vergileri düşürdüğünde talebi de artırır. Tüketicilerin mal ve hizmetlere harcayabilecekleri daha fazla isteğe bağlı gelirleri vardır. Bu arzdan daha hızlı arttığında enflasyon yaratır. Örneğin konut kredisi faiz oranları indirildiğinde konut talebine olan ilgi artar. Konuta olan ilginin başka pek çok nedeni olsa da, hükümetin maliye politikaları olmasaydı bunlar bu kadar çekici olmazdı.

5-  Güçlü Markalaşma

Pazarlama, bir tür varlık enflasyonu olan belirli ürünler için yüksek talep yaratabilir. Harika bir örnek, iPod, iPad ve iPhone dahil olmak üzere Apple ürünleridir. Bu malların fiyatları benzer ürünlere göre daha yüksektir. Bunun nedeni tüketicinin Apple’ın duygusal olanlar da dahil olmak üzere ihtiyaçlarını anladığını düşünmesidir. Bir Apple ürününe sahip olmanın belli bir önbelleği vardır. Bu, Apple’ın daha yüksek fiyatlar talep etmesine olanak tanır.

6- Teknolojik Yenilik

Yeni bir teknoloji yaratan bir şirket, diğer şirketler onu nasıl kopyalayacaklarını bulana kadar pazarın sahibi olur. İnsanlar günlük yaşamlarında gerçek anlamda iyileşme yaratacak teknolojilere sahip ürünler talep edeceklerdir. Yeni teknoloji aynı zamanda en son gadget’a sahip olması gerekenler için de bir önbellek yaratıyor. Örneğin Tesla’nın elektrikli spor otomobili teknolojik bir atılımdı.⁶ Yeni gelişmiş motorlar, güç aktarma organları ve pil paketleri kullanıldı. O kadar başarılı oluyor ki bu parçaları başka otomotiv firmalarına da satıyor.

Talep Enflasyonu Örneği

Otomobil talebi örneğini ele alalım: Birdenbire tüketicilerin otomobil satın alma isteği artarsa, otomobil üreticileri fiyatları yükseltmek için bir fırsat görerek araçlarını daha pahalıya satabilirler. Bu durumda talep enflasyonu yaşanmış olur. Geçtiğimiz 3-4 yılda ülkemizde otomobil pazarını takip eden herkesin yaşadığı durum talep enflasyonu örneğine çok güzel uyuyor.

1. TCMB “Enflasyon” ↩︎
2. Board of Governors of the Federal Reserve System. “Inflation Expectations and Inflation Forecasting.” ↩︎
3. The American Presidency Project. “Executive Order 11615—Providing for Stabilization of Prices, Rents, Wages, and Salaries.” ↩︎
4. Bureau of Labor Statistics. “One Hundred Years of Price Change: the Consumer Price Index and the American Inflation Experience.” ↩︎
5. International Money Fund. “What Is Keynesian Economics?” ↩︎
6. Department of Energy. “Fisker, Tesla, and American Auto Innovation.” ↩︎