Talep Eğrisinde Kayma Olması Ne Anlama Geliyor?

Talep eğrisinde kayma, talebin fiyat dışında bir belirleyicisi değiştiğinde meydana gelir. Fiyat değişmese bile mal ve hizmetlere olan talep değiştiğinde ortaya çıkar.

Bunu anlamak için öncelikle talep eğrisinin ne yaptığını anlamalısınız. Talep eğrisi talep çizelgesini oluşturur. Bu, her fiyattan tam olarak kaç adet satın alınacağını ayrıntılarıyla gösteren bir grafiktir. Fiyat arttıkça insanların daha az birim satın alacağını söyleyen talep kanunu tarafından yönlendirilir. Başka hiçbir şey değişmediği sürece bu, ceteris paribus olarak bilinen bir ekonomik prensiptir. Bu, fiyat dışındaki tüm talep belirleyicilerinin aynı kalması gerektiği anlamına gelir.

Talep Eğrisinde Kayma Olmasına Neden Olan Faktörler

Talep kanununa göre bir malın talep edilen miktarı, fiyatındaki azalma veya artışa bağlı olarak artar veya azalır. Talep eğrisinde kayma, fiyatın aynı kaldığı ancak talebin değişiminin diğer beş belirleyicisinden en az birinin olduğu alışılmadık bir durumdur. Bu belirleyiciler şunlardır:

• Alıcıların geliri
• Tüketici eğilimleri ve zevkleri
• Gelecekteki fiyat, arz ve ihtiyaçlara ilişkin beklentiler
• İlgili malların fiyatı. Bunlar dana eti yerine tavuk gibi mallar da olabilir.
• Potansiyel alıcıların sayısı (yalnızca toplam talep için geçerlidir)

Bir ürünün talep eğrisinde kayma olmasının, o ürünün fiyatı ve talep edilen miktarı üzerinde hem kısa vadeli hem de uzun vadeli etkisi vardır. Örneğin gelirler arttığında insanlar istedikleri her şeyden daha fazlasını satın alabilirler. Kısa vadede fiyat aynı kalacak ve satılan miktar artacaktır.

Tüketici eğilimleri veya zevkleri değiştiğinde de aynı etki ortaya çıkar. İnsanlar elektrikli araçlara geçerse, benzin fiyatı aynı kalsa bile daha az yakıt alacaklar.

Talep Eğrisinin Sola Kayması

Belirleyici talebin düşmesine neden oluyorsa talep eğrisi sola kayar. Bu, mal veya hizmetin daha az talep edildiği anlamına gelir. Bu, alıcıların gelirlerinin düştüğü bir durgunluk sırasında olur. Fiyat aynı olmasına rağmen her şeyden daha az satın alma eğiliminde olacaklardır.

Örneğin bir ürün için aşağıdaki talep ve arz grafiğini düşünün. Başlangıçta P fiyatında Q miktarı talep edildiyse, talep eğrisi aynı P fiyatında sola kaydığında, daha düşük Q1 miktarı talep edilecektir.

Uzun vadede arz ve talep güçleri yeni bir dengeye ulaşacak şekilde uyum sağlar. Eğer o ürünün arzında bir değişiklik olmazsa, sonuçta talep eğrisindeki sola kayma fiyatlarda bir düşüşe neden olacak ve talep ve arz E1 dengesinde kesişecektir. Yeni denge, talep edilen kalitenin (Q2) Q1’deki geçici artıştan daha yüksek, ancak Q’daki orijinal artıştan daha düşük olmasına rağmen daha düşük bir P1 fiyatına sahip olacaktır.

Talep Eğrisinin Sağa Kayması

Belirleyici talebin artmasına neden oluyorsa eğri sağa kayar. Bu, fiyatta bir değişiklik olmamasına rağmen daha fazla mal veya hizmetin talep edildiği anlamına gelir. Ekonomi büyüdüğünde alıcıların gelirleri artacaktır. Fiyat değişmese bile her şeyden daha fazlasını satın alacaklardır.

Örneğin bir ürün için aşağıdaki talep ve arz grafiğini düşünün. Başlangıçta P fiyatında Q miktarı talep edildiyse, talep eğrisi aynı P fiyatında sağa kayarsa daha fazla miktar (Q1) talep edilecektir.

Eğer bu ürünün arzında herhangi bir değişiklik olmazsa, sonuçta talep eğrisindeki sağa kayma fiyatlarda bir artışa neden olacak ve talep ve arz E1 dengesinde kesişecektir. Yeni denge, talep edilen kalitenin (Q2) Q1’deki geçici artıştan daha düşük, ancak Q’daki orijinal artıştan daha yüksek olmasına rağmen, daha yüksek bir P1 fiyatına sahip olacaktır.

Talep Belirleyicileri Eğriyi Nasıl Kaydırır?

Burada, talebin fiyat dışındaki beş belirleyicisinin talep eğrisini nasıl değiştirebileceğine dair örnekler verilmiştir.

1. Alıcıların geliri: Eğer zam alırsanız, fiyatları değişmese bile hem biftek hem de tavuktan daha fazla satın alma olasılığınız artar. Bu her ikisinin de talep eğrilerini sağa kaydırır.
2. Tüketici eğilimleri: Deli dana hastalığı korkusu sırasında tüketiciler sığır eti yerine tavuğu tercih ederler. Sığır eti fiyatı değişmese de talep edilen miktar düşecektir.¹ Bu durum talep eğrisini sola kaydırdı.
3. Gelecekteki fiyat beklentileri: İnsanlar gelecekte fiyatların artacağını beklediklerinde, fiyat değişmese bile şimdi stok yapacaklardır. Bu da talep eğrisini sağa kaydırır. Bu nedenle Merkez Bankası, ılımlı bir enflasyon beklentisi oluşturuyor.²
4. İlgili malların fiyatı: Dana eti fiyatı artarsa fiyatı değişmese bile daha fazla tavuk satın alırsınız. Dana etinin fiyatındaki artış, tavuğun talep eğrisini sağa kaydırır.
5. Potansiyel alıcıların sayısı: Bu faktör yalnızca toplam talebi etkiler. Bir pazara yeni tüketiciler akın ettiğinde doğal olarak aynı fiyata daha fazla ürün satın alacaklardır. Bu da talep eğrisini sağa kaydırır. Bunun bir örneği, Covid-19 salgını nedeniyle evden çalışma kısıtlamalarının birçok Türk insanın yer değiştirmesini kolaylaştırması olabilir. Sonuç olarak pek çok insan şehirlerden kırsal bölgelerine veya ev sahibi olmanın daha uygun olduğunu düşündüğü yerlere taşındı. Bu, sıfıra düşük faiz oranlarıyla birleştiğinde kırsal konutlarına yönelik büyük bir talebe yol açtı.³

Temel Çıkarımlar

• Yalnızca talep eğrisi boyunca hareket olduğunda bu, değişen tek faktörün fiyat olduğu anlamına gelir.
• Talep eğrisinin tamamının kayması, fiyat hariç olmak üzere talebin diğer belirleyicilerinin değiştiğine işaret eder.
• Fiyatın yanı sıra, talep programını veya grafiğini etkileyen diğer talep belirleyicileri şunlardır: gelir, tüketici zevkleri, beklentiler, ilgili malların fiyatı ve alıcı sayısı.
• Talep eğrisinin sağa kayması, tüketici eğilimi veya beğenisi gibi bir faktörün artması nedeniyle aynı fiyata talebin arttığını gösterir.
• Sola kayma, alıcı sayısı gibi başka bir faktörün azalması nedeniyle aynı fiyata talepte bir azalma olduğunu gösterir.

1. Wolfram Schlenker, and Sofia B. Villas-Boas. “Consumer and Market Responses to Mad Cow Disease,” via American Journal of Agricultural Economics 91, no. 4 (2009) ↩︎
2. T.C. Merkez Bankası “Enflasyon Hedefleri” ↩︎
3. TÜİK “Göç Veren İller” ↩︎