Enflasyon: Nasıl Ölçülüyor ve Yönetiliyor?

12 ay önce
Enflasyon Nasıl Ölçülüyor ve Yönetiliyor?

Enflasyon Nasıl Ölçülüyor ve Yönetiliyor?

Enflasyon, her bir para biriminin satın alma gücünü azaltır, bu da zamanla mal ve hizmet fiyatlarının artmasına neden olur. Bu, benzin deponuzu doldurmak, bir galon süt almak veya saçınızı kestirmek için daha fazla harcamanız gerektiği anlamına gelen bir ekonomi terimidir. Yaşam maliyetinizi artırır.

Türk lirasının mevcut değerini geçmişteki değerle karşılaştırdığınızda, Türkiye enflasyonunun satın alma gücünü düşürdüğünü görüyoruz. Yani fiyatlar arttıkça paranız daha az mal satın alır ve zamanla yaşam standardınız düşer.

Enflasyon Oranı

Enflasyon oranı, belirli bir dönemde (genellikle bir ay veya bir yıl) fiyatlardaki yüzde artış veya azalıştır. Bu yüzde oranı size o dönemde fiyatların ne kadar hızlı yükseldiğini gösterir. Bir litre benzin enflasyon oranı yıllık %20 ise, benzin fiyatları gelecek yıl %20 daha yüksek olacaktır. Bu, bu yıl maliyeti 40,00 lira olan bir litre benzinin gelecek yıl 48 liraya mal olacağı anlamına geliyor.

Enflasyon oranı, ortalama bir vatandaşın mali sağlığını belirlemeye yardımcı olan ekonomik bir gösterge olan sefalet endeksinin kritik bir bileşenidir. Diğer bileşen işsizlik oranıdır. Sefalet endeksi yüzde 7’nin üzerinde olduğunda insanlar ya ekonomik durgunluk yaşar, ya enflasyonla mücadele eder ya da her ikisini birden yaşar.

Not
Enflasyonun birçok farklı türü vardır. Hiperenflasyon, fiyatların bir ayda yüzde 50’den fazla artmasıdır. Enflasyonun durgunlukla aynı anda ortaya çıkması stagflasyondur. Konut, altın veya hisse senedi gibi varlıkların fiyatlarının yükselmesine varlık enflasyonu denir.

Enflasyonun Nedenleri

Enflasyonun genel olarak iki nedeni vardır. En yaygın olanı talep enflasyonudur. Bu, talebin mal veya hizmet arzını aştığı zamandır. Alıcılar ürünü o kadar çok istiyorlar ki, daha yüksek fiyatlar ödemeye hazırlar.

Maliyet enflasyonu ikinci ve daha az yaygın olan nedendir. Bu, arzın kısıtlandığı ancak talebin olmadığı zamandır. Bunun örneği,2005 yılında ABD’de yaşanan Katrina Kasırgası’nın petrol boru hatlarına zarar vermesinin ardından gerçekleşti. Bu durumda benzine olan talep değişmedi, ancak arz kısıtlamaları fiyatları benzin fiyatlarını galon başına 5 dolara yükseltti.1

Bazı insanlar yerleşik enflasyonu da üçüncü bir neden olarak görüyor. Bu, insanların gelecekteki enflasyon beklentilerini etkiliyor. Fiyatlar yükseldiğinde işçiler, ücretlerdeki artışın da aynı seviyede artmasını bekler, ancak yüksek ücretler üretim maliyetini artırır. Bu da mal ve hizmet fiyatlarını yeniden yükseltir. Bu neden-sonuç ilişkisi devam ettiğinde ücret-fiyat sarmalına dönüşür.

Enflasyon ve TÜFE

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), enflasyonu ölçmek için Tüketici Fiyat Endeksi’ni (TÜFE) kullanır. Endeks, bilgilerini 28.000 işletmenin katıldığı bir anketten alıyor. Her ay 46.000 tüketici ürününün fiyatını kaydediyor.2 TÜFE size genel enflasyon oranını söyleyecektir. Aşağıdaki TÜİK grafiği, 2005’den bu yana enflasyon oranını izlemek için TÜFE’yi kullanıyor.

TÜFE enflasyonu ölçen bir araçtır, dolayısıyla ikisi el ele gider. Birbirlerinden tamamen farklı değiller.3

Hanehalkı Tüketim Harcaması fiyat endeksi aynı zamanda enflasyonu da ölçer.4

Merkez Bankaları Enflasyonu Nasıl Yönetir?

Dünyanın her yerindeki merkez bankaları enflasyonu ve onun tersi olan deflasyonu önlemek için para politikasını kullanıyor. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, yıllık %5’lik bir hedef enflasyon oranı hedeflemektedir.5

TCMB, aynı zamanda enerji ve gıda fiyatlarını hesaba katmayan çekirdek enflasyon oranını da kullanır. Geçici fiyat şoklarını dışarıda bırakan ve bir ülkenin fiyat hareketlerinin ana eğilimini yansıtan çekirdek enflasyon, manşet enflasyon olarak da kabul edilen TÜFE’nin eksiğini kapatmak üzere hesaplanmaya başlanmıştır.

Kendinizi Enflasyondan Nasıl Korursunuz?

Kendinizi enflasyondan korumanın en güçlü yolu, mümkünse gelirinizi artırmaktır. Yıllık %5’lik bir artış veya size %20’lik bir kazanç sağlayacak bir promosyon(ikramiye), enflasyonun daha az anlamlı olmasını sağlayacaktır. Bu mümkün değilse veya sabit bir geliriniz varsa diğer seçenekleri araştırmanız gerekecektir.

Enflasyondan korunmanın en temel yolu yatırım yapmaktır. Borsa, mevduat, fonlar vb. birçok yatırım yolunu araştırarak kendinize en uygun olanı seçebilirsiniz. Ayrıca enflasyonist ortamda insanlar fiyatların çok hızlı artacağını düşünerek gelecekte alacakları şeyleri daha erken alma eğilimi gösterirler. Bazı kişilere göre bu da bir yatırım çeşidi olabilir.

Temel Çıkarımlar

  • Enflasyon, fiyatlar yükseldiğinde ancak satın alma gücü bir süre sonra düştüğünde ortaya çıkar.
  • Mallara ilişkin talep, arz ve beklentiler enflasyon oranlarını etkilemektedir.
  • T.C. Merkez Bankası, enflasyonu yönetmek için para politikasını kullanıyor.
  • Akıllı yatırımlarla kendinizi enflasyondan koruyabilirsiniz.
  1. Federal Trade Commission. “Investigation of Gasoline Price Manipulation and Post-Katrina Gasoline Price Increases,” Pages 108-110. ↩︎
  2. Türkiye İstatistik Kurumu “Tüketici Fiyat Endeksi Hesaplamaları Hakkında” ↩︎
  3. Inflation Data. “Inflation vs Consumer Price Index – Do You Know the Difference?” ↩︎
  4. TÜİK “Hanehalkı Tüketim Harcaması, 2022” ↩︎
  5. TCMB “Enflasyon Hedefleri” ↩︎

İlişkili Yazılar