Maliye Politikası Nedir?

Maliye politikası, hükümetin vergileri harcama ve toplama konusunda aldığı kararları ve bu politika değişikliklerinin ekonomiyi nasıl etkilediğini ifade eder. Hükümet maliye politikası kararları alırken bu kararların işletmeler, tüketiciler, dış piyasalar ve diğer ilgili kuruluşlar üzerindeki etkisini dikkate almak zorundadır.

Maliye Politikasının Tanımı ve Örnekleri

“Maliye politikası”, bir hükümetin işletmelerden ürün ve hizmet satın alarak ve vergi toplayarak bir ekonomiyi etkilemek için yaptığı eylemleri tanımlamak için kullanılan terimdir.

• Alternatif tanım: Maliye politikası aynı zamanda paranın nasıl kullanıldığına ilişkin kararların ardındaki ekonomik amacı da ifade eder.

Örneğin, hükümetler gerekirse ekonomiyi canlandırmak için vergileri düşürebilir ve harcamaları artırabilir; genellikle iş, gelir ve sosyal programlar yaratan altyapı projelerine harcama yaparlar.

Veya ekonomi iyi gidiyorsa hükümet harcamaları azaltabilir ve vergileri artırabilir. İşletmeler bu zamanlarda yeterli istihdam yaratıyor, böylece yetkililer özel sektörün mal ve hizmetlerine harcanan miktarı azaltabiliyor.

Maliye Politikası Nasıl Çalışır?

Ekonomiler genişledikleri, zirveye çıktıkları, daraldıkları ve dip noktalarına doğru salınan bir model izlerler. Bu kalıba genellikle iş veya ekonomik döngü adı verilir. Bir ekonomi büyüme – genişleme – yaşarken, istihdam oranları ve tüketici geliri genellikle daha yüksektir. Ticari kârlar yüksek, yatırımcılar mutlu ve halk lüks ve ihtiyaç dışı ürünlere daha fazla para harcıyor durumda olur.

Ekonomi küçüldüğünde yatırımcılar sermaye koruma stratejilerine yönelmeye başlar, işletmeler giderleri kısmaya başlar ve işsizlik artma eğilimi gösterir. Tüketiciler genellikle daha az gelire sahip olur ve harcadıklarından daha fazlasını tasarruf etmeye başlarlar.

Maliye ve para politikasının amacı ekonominin genişlemesini ve daralmasını kontrol etmektir. Ekonomik durgunluk sırasında hükümet parayı işletmelerin ve tüketicilerin hesaplarında tutmaya çalışır, TCMB ise borç verme ve harcamaları artırmaya çalışır. Patlamada ise tam tersini yaparlar.

Hükümetin maliye politikasını uygularken kullandığı iki araç vardır. İlk araç ticari ve kişisel gelir, sermaye kazançları, mülk ve satışlardan vergi toplamaktır. Vergiler hükümeti finanse eden geliri sağlar.

İkinci araç ise devlet harcamalarıdır; fonlar sübvansiyonlara, sosyal yardım programlarına, kamu işlerine, altyapı projelerine ve devlet işlerine yönlendirilir. Hükümet harcamaları ekonomiye daha fazla para kazandırıyor, bu da ürün ve hizmetlere olan talebi artırıyor.

Maliye Politikasının Türleri

Yasa koyucular ekonomik dalgalanmaları kontrol etmek için iki tür önlem alabilirler: ihtiyari maliye politikaları ve otomatik istikrar sağlayıcılar. Otomatik dengeleyiciler, vergileri ve harcamaları ayarlayan bütçelere yerleştirilmiş araçlardır. Belirli ekonomik koşulların karşılanması durumunda otomatik mali eylemler oluştururlar. Mali politika denilince en çok bahsedilen tedbirler, takdire bağlı maliye politikalarıdır. Hükümetin iki tür ihtiyari maliye politikası seçeneği vardır: genişletici ve daraltıcı.

Genişletici Maliye Politikası

Genişletici maliye politikası, hükümetin ekonomiye daha fazla para kazandırmak için aldığı önlemleri içerir. Bu genellikle ürün ve hizmetlere talep yaratır. İstihdam yaratır ve ticari karları artırır, ekonomik büyümeyi teşvik eder.

TCMB bunu, genellikle “durgunluk” olarak adlandırılan iş döngüsünün daralma aşamasını yavaşlatmak için kullanıyor. Hükümet ya daha fazla harcıyor, ya vergileri düşürüyor ya da her ikisini birden yapıyor. Buradaki fikir tüketicilerin eline daha fazla para vererek onları daha fazla harcamaya teşvik etmektir. Artan talep, işletmeleri arzı, üretimi ve tüketici harcamalarını artırmak için işleri büyütmeye zorluyor.

Daraltıcı Maliye Politikası

İkinci tür maliye politikası, ekonomik büyüme dönemlerinde kullanılan daraltıcıdır. Genişlemeler aynı zamanda ekonomi için de tehlikeli olabileceğinden, hükümet aşırıya kaçmamak için genişlemeleri yavaşlatmaya çalışır.

Çok fazla büyüme, yatırımcıların coşkusunu ve aşırı güvenini (aynı zamanda açgözlülüğü) körükleyebilir, piyasa balonları veya diğer öngörülemeyen ekonomik tehlikeler yaratabilir. Büyümeyi daha yönetilebilir bir seviyeye yavaşlatmak ve enflasyonu kontrol altına almak için daraltıcı maliye politikaları uygulanıyor.

Hükümet daha fazla vergi toplamaya başlıyor ve yatırım fiyatlarını düşük tutmak ve işsizlik oranını yükseltmek için harcamaları kısıyor. İşletmelerin işe alınabilmesi için ekonominin belirli miktarda işsiz işçiye ihtiyacı vardır; eğer şirketler işçi bulamazsa üretim büyümesi yavaşlar.

Maliye Politikası ve Para Politikası

Para politikası, Türk lirasının satın alma gücünü değiştirmeye yönelik kararların alınması ve faiz oranlarının ekonomiyi etkileyecek şekilde yönetilmesi açısından maliye politikasından farklıdır. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), para arzını veya faiz oranını (diğerlerini etkileyen faiz oranını) artıran veya azaltan değişiklikler yapar.

Para politikası maliye politikasından daha hızlı çalışır. TCMB Komitesi yılda 12 kez toplanır ve oranların artırılması veya düşürülmesi yönünde oy kullanır. Ancak oran değişikliklerinin ekonomiyi etkilemesi altı aya kadar sürebilir.

Temel Çıkarımlar

• Maliye politikası, hükümetin ekonomiyi düzenlemek amacıyla harcama ve vergi toplama konusunda aldığı kararları ifade eder.
• Hükümet, ekonomik durgunluk sırasında genişlemeci politikayı, ekonomik büyüme sırasında ise daraltıcı politikayı kullanıyor.
• Para politikası Türk lirasının değerini etkilemek için faiz oranlarına daha doğrudan etki ederken, maliye politikası tüketici harcamalarını etkilemek için daha yüksek düzeylerde çalışır.