Faiz Oranları Nasıl Belirlenir?

1 yıl önce
Faiz Oranları Nasıl Belirlenir?

Faiz Oranları Nasıl Belirlenir?

Faiz oranları nasıl belirleniyor? Temel olarak üç kuvvet tarafından belirlenirler. Birincisi, faiz oranlarını belirleyen Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’dır.1  Bu da kısa vadeli ve değişken faiz oranlarını etkiliyor.2 İkincisi, yatırımcıların TCMB Hazine bonosu ve tahvillerine olan talebidir. 3 Bu, uzun vadeli ve sabit faiz oranlarını etkiler. Üçüncü güç ise bankacılık sektörüdür. Krediler ve ipotekler sunar ve iş ihtiyaçlarına bağlı olarak faiz oranlarını değiştirebilir.

TCMB Kısa Vadeli Faiz Oranlarını Nasıl Etkiler?

TCMB olarak da bilinen Merkez Bankası, kısa vadeli faiz oranlarını etkiler. Kısa vadeli faiz oranlarına ilişkin iki ölçüt şunlardır:

  • Gecelik Faiz Oranı: bankaların merkez bankası veya diğer bankalara kısa vadeli olarak borçlandığı orandır ve 24 saatlik bir dönemi kapsar. Bu oran bankaların kısa vadeli likidite ihtiyaçlarına yanıt olarak belirlenir ve genellikle bir gün için geçerlidir.4
  • En Düşük Faiz Oranı: Bu, bankaların en iyi veya yeni müşterilerine verdikleri orandır. Genellikle ortalama faiz oranının üzerindedir. 5 Merkez Bankası, faiz oranını değiştirdiğinde, değişikliğin etkisinin tüm ekonomiye zaman alabilir.6 Faiz oranları arttıkça bankalar daha az kredi verir ve işletmeler büyümeyi ve yatırım yapmayı erteler. Benzer şekilde, tüketiciler yavaş yavaş eskisi kadar zengin olmadıklarını fark eder ve satın alma işlemlerini ertelerler.

Borsa analistleri ve alım-satım işleri yapan kişiler, yılda 12 kez düzenlenen para politikası kurulu toplantılarını yakından izliyor.7 TCMB faiz oranındaki 0,25 puanlık bir düşüş hisse senedi fiyatlarını artırma eğilimindedir çünkü yatırımcılar faiz oranlarının düşürülmesinin ekonomiyi canlandıracağını biliyorlar. Öte yandan yatırımcılar büyümenin yavaş olacağını tahmin ettiğinden, faiz oranındaki 0,25 puanlık bir artış hisse senedi fiyatlarını aşağı çekebilir. Analistler, TCMB’nin ne yapacağına dair bir ipucu elde etmek için TCMB’deki herkesin söylediği her kelimeyi dikkatle inceliyor.8

Farklı faiz oranları türleri farklı güçler tarafından yönlendirilmektedir. Değişken faiz oranları tam da adından anlaşıldığı gibidir; oranlar kredinin ömrü boyunca değişiklik gösterir. TCMB, araçlarıyla faiz oranını yükseltir veya düşürür. Bu değişikliklerin En Düşük Faiz Oranı gibi diğer finansal araçlar üzerinde dalgalanma etkisi vardır.9

Hazine Yatırımcıları Uzun Vadeli Faizleri Nasıl Etkiliyor?

5 yıllık veya 10 yıllık sabit faizli krediler gibi uzun vadeli kredilerin oranları, kredinin vadesi boyunca sabittir.10 Aynı durum rotatif olmayan kredi faiz oranları için de geçerlidir. Bunlar genellikle otomobiller, eğitim ve mobilya gibi büyük tüketici alımları için tüketici kredileridir. Bu faiz oranları genellikle ana faiz oranından daha yüksek, ancak rotatif kredi oranından daha düşüktür.

Bu krediler genellikle bir, üç, beş veya 10 yıllık olduğundan, bir yıllık, beş yıllık ve 10 yıllık Hazine bonolarının getirilerine göre değişiklik gösterirler. Bu faiz oranları TCMB faiz oranını takip etmiyor. Bunun yerine 10 veya 30 yıllık Hazine Bonolarının getirilerini takip ediyorlar. T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı bunları en yüksek teklifi verene açık arttırmayla satıyor. Bu banknotlara talep büyükse getiriler daha düşük olabilir. Talep çok değilse yatırımcıyı çekebilmek için getirilerin yüksek olması gerekiyor.

Aşağıdaki grafik, 2010 yılından bugüne 10 yıllık hazineye karşı TCMB faiz oranını göstermektedir.

Bankalar Diğer Faiz Oranlarını Nasıl Etkiliyor?

2000’li yılların başındaki ABD’ de meydana gelen konut patlamasına kadar değişken ipotek oranları, fed faiz oranlarına paralel olarak değişiyordu. Konut patlaması hızlandıkça, yeni türde değişken faizli konut kredileri yaratıldı. Bazı kredi verenler oranları bir programa göre değiştiriyordu.11 İlk yıl faiz oranı yüzde 1 ya da yüzde 2 olabilirdi, sonra ikinci ya da üçüncü yılda oran arttı. Pek çok kişi faiz oranları yükselmeden evlerini satmayı planladı ancak bazıları 2006 yılında konut fiyatları düşmeye başlayınca takılıp kaldı.12

Daha da kötüsü, sadece faizli krediydi. Bu zaman diliminde borçlular yalnızca faizi ödedi ve anapara asla azalmadı. En kötü kredi negatif amortisman kredisiydi. 13 Aylık ödeme, faizi ödemek için gerekenden azdı. Bunun yerine, bu kredinin anaparası aslında her ay arttı. Bu, kredilerin, borçluların evlerinin değerinden daha fazla borçlu oldukları noktaya kadar arttığı anlamına geliyordu.14

Kredi kartı oranları genellikle en yüksek faiz oranlarına sahiptir. Bunun nedeni, kredi kartlarının rotatif kredi kategorisine ait olması nedeniyle çok fazla bakım gerektirmesidir. Bu faiz oranları genellikle en düşük faiz oranından birkaç puan daha yüksektir.

Faiz Oranları Neden Önemlidir?

Faiz oranları ekonomideki para akışını kontrol eder. Yüksek faiz oranları enflasyonu frenler ama aynı zamanda ekonomiyi de yavaşlatır. Düşük faiz oranları ekonomiyi canlandırır ancak enflasyona yol açabilir. Bu nedenle sadece oranların arttığını veya azaldığını değil, diğer ekonomik göstergelerin ne söylediğini de bilmeniz gerekiyor. İşte birkaç örnek:

  • Faiz oranları artıyor ve Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) düşüyorsa bu, ekonominin aşırı ısınmadığı anlamına gelir ki bu da iyidir.
  • Eğer oranlar artıyor ve gayri safi yurt içi hasıla (GSYİH) düşüyorsa, ekonomi çok fazla yavaşlıyor ve bu da resesyona(durgunluk) yol açabilir.
  • Oranlar düşüyor ve GSYİH artıyorsa ekonomi hızlanıyor demektir ve bu iyidir.
  • Eğer oranlar düşüyor ve TÜFE artıyorsa ekonomi enflasyona doğru gidiyor demektir.
Durgunlukları Tahmin Etmek
2008’deki durgunluk aslında ters getiri eğrisiyle tahmin edilmişti. Bu, Hazine Bonosunun uzun vadeli faiz oranlarının kısa vadeli faiz oranlarından daha düşük olduğu zamandır.

Faiz Oranları Sizi Nasıl Etkiler?

Faiz oranları sahip olduğunuz herhangi bir finansal ürünü etkiler. En fazla etkiyi ev ve araba kredisinde hissedebilirsiniz. Faiz oranları nispeten yüksekse, kredi ödemeleriniz daha yüksek olacaktır. Bir ev satın alıyorsanız, ödemeleri karşılayabilmeniz için daha düşük fiyatlı bir ev satın almanız gerekebileceği anlamına gelir. Piyasada olmasanız bile, bir eviniz varsa, evinizin değeri muhtemelen artmayacaktır, hatta faiz oranlarının yüksek olduğu zamanlarda düşebilir.

Öte yandan yüksek faiz oranları enflasyonu frenliyor. Bu, gıda ve benzin gibi diğer malların fiyatlarının düşük kalacağı ve maaşınızın daha da artacağı anlamına geliyor. Düşük faizli bir kredi de aldıysanız, varlığınız daha da artacaktır.

Faiz oranlarının çok uzun süre çok yüksek kalması, ekonomik durgunluğa neden olabilir ve iş büyümesi yavaşladığında işten çıkarmalara yol açabilir. Döngüsel bir sektördeyseniz veya savunmasız bir konumdaysanız işten çıkarılabilirsiniz. Ekonomik durgunluk zor olsa da eninde sonunda sona erer ve işletmeler yeniden genişlemeye başladıkça yeni iş fırsatları ortaya çıkar.

  1. T.C. Merkez Bankası “Merkez Bankası Para Politikası Çerçevesi” ↩︎
  2. T.C. Merkez Bankası “TCMB Faiz Oranları” ↩︎
  3. T.C. Merkez Bankası “Hazine İşlemleri” ↩︎
  4. T.C. Merkez Bankası “TCMB Faiz Oranları” ↩︎
  5. Enpara “Hoşgeldin faizi” ↩︎
  6. T.C. Merkez Bankası “Para Politikası” ↩︎
  7. T.C. Merkez Bankası “Para Politikası 2024 toplantıları” ↩︎
  8. T.C. Merkez Bankası “2024 Para Politikası” ↩︎
  9. T.C. Merkez Bankası “Hazine İşlemleri ↩︎
  10. Ziraat Bankası “Değişken ve Sabit Faizli Kredi Öncesi Bilgilendirme” ↩︎
  11. Board of Governors of the Federal Reserve System. “The Challenges Facing Subprime Mortgage Borrowers.” ↩︎
  12. United States Department of Labor Bureau of Labor Statistics. “The U.S. Housing Bubble and Bust: Impacts on Employment,” Page 7. ↩︎
  13. The Wharton School of the University of Pennsylvania. “Victimizing the Borrowers: Predatory Lending’s Role in the Subprime Mortgage Crisis.” ↩︎
  14. Consumer Financial Protection Bureau. “What Is Negative Amortization? ↩︎

İlişkili Yazılar